هاشمی و خاتمی بال‌های پرواز روحانی در سیاست خارجی

دکتر محمدجواد حق‌شناس در روزنامه آرمان نوشت:

نامزدی حسن روحانی در انتخابات یازدهم ریاست‌جمهوری با خود این پیام را به همراه داشت که در صورت راهیابی وی به پاستور وضعیت نسبی این انتخاب تصحیح مسیر حرکتی دیپلماسی کشور در 4 سال آینده خواهد بود.

حضور متمادی نزدیک به دو دهه‌ای حسن روحانی در کسوت نمایندگی مجلس و عضو ارشد کمیسیون سیاست خارجی و همچنین نمایندگی مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی در دو دهه اخیر و مسئولیت دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در دوران اصلاحات وسازندگی از وی سیاستمردی آگاه و مسلط بر حوزه‌های سیاست خارجی، سیاست داخلی و مباحث امنیتی نظام جمهوری اسلامی را نمایش داده است.

پس از اعلام نظر شورای نگهبان درخصوص عدم احراز صلاحیت هاشمی‌رفسنجانی لاجرم تمامی نگاه‌ها از سوی نخبگان، گروه‌های سیاسی اصلاح‌طلب و میانه‌رو و همچنین طبقه متوسط شهری و اقوام ایرانی به‌سوی وی متوجه شد. موضع‌گیری‌های سنجیده، حساب‌شده و استفاده دقیق از کلمات و عبارات در پیام‌های تلویزیونی و تبلیغاتی انتخابات به‌ویژه در مناظره‌های تلویزیونی که رقبایی همچون ولایتی، جلیلی و قالیباف طرف رقابتی وی بودند موقعیت روحانی را در مدتی کوتاه ارتقا داد و از وی به‌عنوان یک پدیده انتخاباتی در میان نخبگان به کرات یاد شد.

اولین گام حسن روحانی پس از مراسم تحلیف و در روزی که در برابر نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی برای مراسم تحلیف حاضر شد، با قوت برداشته شد. حضور بیش از 30 کشور که در سطح مقامات عالی‌رتبه در این مراسم حضور به‌هم رساندند و حدود یک‌سوم از آنها در سطح روسای دولت بودند، نشان از اولویت‌های حسن روحانی در سالیان 4 ساله ریاست‌جمهوری داشت و پس از این مراسم بود که فهرست همکاران خود را برای گرفتن رای اعتماد به مجلس منتشر کرد.

وجود نام محمدجواد ظریف دیپلمات باسابقه و فردی که نزدیک به سه دهه در سطوح مختلف در وزارت امورخارجه یا نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد و تا سطح معاونت روابط بین‌الملل دارای تجربه بود، نشان از تسلط حسن روحانی و عزم وی بر استفاده از دیپلمات‌های مجرب و آشنا به کار را در این عرصه بود. گفتنی است محمدجواد ظریف اولین وزیر خارجه جمهوری اسلامی در 30 سال گذشته بود که تحصیلاتی مرتبط با علوم سیاسی و روابط بین‌الملل داشت که به این کار برگزیده می‌شد. (تحصیلات وزرای خارجه قبل از وی در حوزه‌های علوم آزمایشگاهی، مهندسی معماری، پزشکی اطفال، علوم تربیتی و مهندسی هسته‌ای بود).

گام هوشمندانه و راهبردی بعدی حسن روحانی تصمیمی بود که با حمایت و موافقت رهبری معظم انقلاب میسر شد و آن انتقال پرونده هسته‌ای ایران از شورای امنیت ملی به وزارت خارجه و سپردن آن به وزیر خارجه جدید بود که این پیام را با خود داشت که نگاه جمهوری اسلامی به این پرونده یک نگاه سیاسی و کارشناسی است و همچون گذشته به این پرونده نگریسته نمی‌شود.

برگزاری اجلاس شانگهای و حضور حسن روحانی در این اجلاس و دیدار وی با روسای جمهور شرکت‌کننده به‌ویژه دیدار با روسای جمهور روسیه و چین در اولین سفر خارجی حسن روحانی به بیشکک ظهور و بروز یافت که در نوع خود گام مهم و موثری قلمداد می‌شود و سرانجام حضور حسن روحانی در اجلاس سالیانه مجمع عمومی بلندترین و شاخص‌ترین حرکت دولت یازدهم در عرصه سیاست خارجی به حساب می‌آید که اتفاقات مهمی را در عرصه سیاست خارجی برای ایران رقم زد.

سخنرانی دکتر حسن روحانی در مجمع عمومی که توجه اکثر رسانه‌های بین‌المللی و سیاستمداران حاضر در این مهم‌ترین اجلاس سالیانه روسای کشورها را به‌دنبال داشت؛ سخنرانی‌ای بسیار حساب‌شده، مطالعه‌شده و با حفظ حقوق ملت ایران و منافع ملی و با هدف متوقف شدن قضاوت‌های منفی جامعه جهانی نسبت به ایران ارائه شد و اعلام کرد که به‌دنبال افزایش تنش با کشور آمریکا نیست و در عین حال مشخص نمود که به سخنان اوباما رئیس‌جمهور آمریکا دقیقا گوش فرا داده و درخصوص پرونده هسته‌ای نیز آماده رفع سوءتفاهمات با جامعه جهانی است.

حضور همزمان محمدجواد ظریف و جان کری به‌عنوان روسای هیات‌های نمایندگی ایران و آمریکا در جلسه 1+5 نیز ظرفیت فراوانی را برای دیپلماسی گروه دیپلمات ایران به‌همراه داشت.

در این میان گزارش‌های وزیر خارجه کشورمان در صفحه فیس‌بوک خود برای دیپلماسی عمومی ایران نیز فضایی جدید و تماشایی را فراهم کرد و نهایتا در آخرین دقایق سفر بسیار تاریخی به نیویورک فرصتی فراهم شد تا روسای جمهور ایران و آمریکا در یک مکالمه 15 دقیقه‌ای تلفنی تابوی عدم گفت‌وگوی سی‌وچند ساله را بشکنند و فرصت را از گروه‌های تندرویی که همیشه به‌دنبال افزایش تنش و تخاصم میان دو دولت بودند را بگیرند.

اتفاقی که نتانیاهو، نخست‌وزیر افراط‌گرای اسرائیل را به‌شدت عصبانی کرد و او را سرآسیمه برای حضوری غیرمتعادل در نیویورک مجبور ساخت. این پریشانی تنها نصیب نخست‌وزیر اسرائیل نشد بلکه بسیاری از سران کشورهای عربی که در این سال‌ها بر آتش این اختلافات می‌دمیدند را نیز در بهت و نگرانی فرو برد. و البته در داخل کشور نیز موجب برخی نگرانی‌ها در میان نیروهایی شد که تاکنون عادت کرده بودند به مباحث رابطه بین ایران و آمریکا با یک چشم بنگرند.

گفت‌وگو و گزارش حسن روحانی به نمایندگان مجلس و خبرنگاران در بازگشت از سفرش از نیویورک حکایت از آن داشت که مجموعه رفتارهای دولت یازدهم در حوزه سیاست خارجی در مسیری درست قرار دارد. حمایت 230 نماینده مجلس از وی و بازتاب‌های مثبتی که بعد از سفر و در هنگام سفر در رسانه‌ها با دیدگاه‌های متفاوت ارائه شد، همگی نشان از این موفقیت دارد. گرچه حضور اندکی از جریانات افراطی در فرودگاه و ابراز مخالفت به‌گونه‌ای که با فرهنگ و ادب ایرانی همخوانی ندارد را نیز نمی‌توان از دیده دور نگه داشت.

اما اظهارات روحانی مبنی بر تداوم این سیاست‌ها بر بستر منافع ملی و دفاع از حقوق ملت ایران جای قدردانی و حمایت بیش از پیش را توسط نخبگان، احزاب و شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی دارد و بهره‌برداری از سیستم نظرسنجی که بتواند نگاه مردم و نخبگان را برای تصمیم‌گیران سیاست خارجی فراهم نماید نیز در این راستا ارزیابی می‌شود.

امید است که حسن روحانی و محمدجواد ظریف برای حرکت‌های آینده خود که مطمئنا مسیری پرفراز و نشیب و سخت را در پیش دارند، به‌گونه‌ای عمل کنند که از تمامی ظرفیت‌های موجود در کشور برای پیشبرد منافع ملی که در راس سیاست خارجی قرار دارد، استفاده کرده و از آن غفلت نورزند.

شاید یادآوری این نکته ضروری باشد که استفاده از ظرفیت شخصیت‌هایی چون آیت‌ا... هاشمی‌رفسنجانی که از او به‌عنوان معمار بازسازی روابط ایران و کشورهای عربی و در راس آن عربستان سعودی شناخته می‌شود برای بهبود روابط ایران و کشورهای منطقه به‌عنوان حرکتی نمادین و سرنوشت‌ساز می‌تواند در حل و فصل سریع‌تر مسائل سیاست خارجی به ایران کمکی شایان توجه را بنماید.

استفاده از فرصت مناسب برای پاسخ مثبت به دعوت دوستانه و برادرانه ملک‌عبدا... از وی مطمئنا راهگشای بسیاری از مشکلات میان ایران و عربستان و پس از آن بسیاری از کشورهای عربی و مسلمان خواهد بود. همچنین حضور سیدمحمد خاتمی به‌عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های جمهوری اسلامی در عرصه روابط بین‌الملل که با طرح گفت‌وگوی تمدن‌ها فرصتی طلایی را برای سیاست خارجی ایران رقم زد، در حوزه سیاست بین‌الملل به‌ویژه در مورد کشورهای اتحادیه اروپا نیز به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های خاموش و معطل‌مانده جمهوری اسلامی است که می‌تواند فعال شده و بسان موتورهایی باشد که دو بال سیاست خارجی روحانی را برای پروازی مطمئن و پرافتخار تقویت و حمایت کند.