درباره شواردنادزه و تجربه تلخ او

حسن بهشتی‌پور تحلیلگر مسائل بین الملل و کارشناس مسائل روسیه و قفقاز در یادداشتی نوشت: رادیو اکو روسیه امروز (دوشنبه 16 تیرماه 1393 ) خبر داد ادوارد شواردنادزه، همرزم گورباچف، نویسنده کتاب معروف "آزادی آینده را رقم می زند"، آخرین وزیر خارجه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و یکی از سبب سازان جدی از هم پاشی این سیستم سیاسی، در گذشت.

ادوارد شوارد نادزه‎‎‎‎ در 28 ژانويه 1928 دردهکده  ماماتي‎ درغرب گرجستان‎ متولد شد. اودر دهه 1940 به‎‎ حزب‎ كمونيست‎‎‎ شوروي‎ پيوست و به سرعت مناصب بالاي اين حزب را ازآن خود کرد. وي در سال ‎‎  1972‎‎دبيري اول حزب‎‎ کمونيست در گرجستان را به دست آورد و سياست‎ مبارزه با فساد و سركوب‎ جنبشهاي‎ جدائي‎‎ طلبانه‎ و ناراضي را در دستور كار خود قرارداد.

ميخائيل گورباچف‎ آخرين‎ رئيس‎ جمهور شوروي‎ سابق هنگام‎ طرح‎ تز "پرسترويكا" در سال 1985‎ شواردنادزه را به‎‎ مسكو آورد و او را به سمت وزيرامورخارجه منصوب کرد. او جانشین گرومیکو شدکه تا آن زما ن  29سال وزیرخارجه شوروی بود. شوارد نادزه‎‎ از دهه 1970 دبير اول‎ حزب‎ كمونيست‎ گرجستان‎ و عضو دفتر سياسي‎ اتحاد جماهير شوروي‎‎ بود.

"ادوارد شواردنادزه" هنگامی که تظاهرکنندگان در برابر مقر حکومت او فرياد استعفا سر می دادند، به ۱۸ سال پيش می انديشيد؟ تابستان سال ۱۹۸۵ وقتی که اين گرجی در هلسينکی بر صحنه سياست جهانی قدم نهاد، دنيا دستخوش حيرت شد. اين مرد، که با موهای مواج سفيد از چهار هفته پيش از آن وزير خارجه اتحاد جماهير شوروی بود، در واقع هيچ ربطی به سلف اخموی خود آندره گروميکو نداشت.

پنج سال تصدی وزارت خارجه، اوج درخشش زندگی شواردنادزه بود. در اين دوران، او، تاريخ جهان را تغيير داد. او، برای آلمانی ها، اروپائی ها و آمريکائی ها انديشه نوين را در اتحاد شوروی حک کرد و با پايان بخشيدن به ديکتاتوری اتحاد شوروی در اروپای ميانه، وحدت دو آلمان را ممکن ساخت. او، برای همتايان آمريکائی اش شولتز و بکر و همچنين برای همتای آلمانی اش گنشر يک دوست به حساب می آيد. گنشر، در سال ۱۹۹۲ به دوست گرجی خود توصيه کرد که به تفليس بازگردد و به ياری ميهنش بشتابد که در آن زمان غرق جنگ خانگی شده بود.

شواردنادزه، در آن زمان به فراخوان رهبر شبه نظاميان بورژوا، که تازه "زوياد گامساخورديا" رئيس جمهور ناسيوناليست را سرنگون کرده بود، پاسخ داد. در دوران اتحاد شوروی، خود شواردنادزه او را به زندان انداخته بود. در آن زمان، باندهای مسلح بر گرجستان سلطه داشتند، اقتصاد فلج شده بود و تنش های خونين قومی در "آبخازستان" و "اوستياي جنوبی" ادامه داشت. برای شواردنادزه نقشی سطحی پيش بينی شده بود. او می بايست به سلطه رئيس شبه نظاميان وجاهت قانونی می بخشيد. اما بعدا موفق شد رقبای خود را يکی پس از ديگری از قدرت کنار بزند.

شوارد نادزه‎ در سال 1992 در بحبوحه جنگ‎ داخلي در جمهوري‎ تازه استقلال‎ يافته گرجستان به‎‎ عنوان‎‎‎ رئيس‎ شوراي‎ عالي گرجستان‎‎ (پارلمان) انتخاب‎ شد. وي‎‎ بعدا در انتخابات عمومي 11 اكتبر 1992 به رياست جمهوري برگزيده شد.

شواردنادزه كه ‎‎ در نوامبر 1995 با كسب ‎ 75 درصد آرا به رياست‎ جمهوري رسيد در دوره‎ رياست‎ جمهوريش‎‎ با دو جنيش جدائي‎‎ طلبي در آبخازيا و اوستياي‎ جنوبي‎ روبرو شد ، در آوريل2000 يكبار ديگر با تصاحب ‎ 80 درصد آرا به‎ رياست‎ جمهوري‎ رسيد .شوارد نادزه طبق‎ قانون‎ اساسي‎ بايد در سال 2005 قدرت‎ را ترك‎ مي كرد. زيرا بيش‎ از دو دوره‎ نمي‎ توانست رئيس‎ جمهور شود. اما پس از تظاهرات موشسوم به انقلاب گل رز در سال 2003 مجبور به كناره گيري  از قدرت شد.  

ادوارد شواردنادزه، به روباه قفقاز مشهور شده بود، مدت ها با زيرکی ميان همه جبهه ها تعادل ايجاد کرد. اما در واقع از آمریکایی ها رودست خورد اودر سال 2003  بازی را به ساکاشویلی  پيروزمند اين بازی، واگذار کرد. البته با فساد درون حکومتی که گریبان اورا گرفته بود حتی اگر تا سال 2005 هم بر سرکار باقی می ماند معلوم نبود وقتی که با موهای سفيد و نگاه خسته اش مجبور به ترک پست خود می شد، چه بر سر گرجستان می آمد.

شوارد نادزه پس از قربانی شدن در جریان  "انقلاب رنگی" آمریکایی  بدون خون ريزی در زادگاهش درگرجستان، اقامت گزید. در ان زمان آلمانی ها، به پاس خدماتی که او به وحدت دو آلمان کرد، اعلام داشتند که از او به عنوان پناهنده سياسی در کشورشان استقبال خواهند کرد! اما او ترجیح داد تا پایان عمر در زادگاهش  روستای ماماتی در گرجستان بماند.  

پس از گذشت بیش از یک دهه هنوز بسياری از علاقمندان به مسائل سياسی منطقه نمی دانند چه مسائلی زمينه سقوط اين مرد را، که دهسال پيش از آن  برای نجات سرزمين پدری خود به تفليس بازگشت، فراهم ساخت. در آن زمان، گرجستان عرصه جنگ های داخلی بود و با بازگشت شواردنادزه آرامش نسبی بوجود آمده بود. ولی معلوم نشد چگونه آمریکایی ها از او روی برگرداندند.

شوارد نادزه برای مجبور کردن روس ها به قطع حمایت از اوستیای جنوی و آبخازیا ی جدای طلب به آمریکایی ها نزدیک شده بود او که معامله با قدرت را، از کودکی آموخته بود. اینبار در دهکده "ماماتی" واقع در کناره دريای سياه به این می اندیشید که چگونه آمریکا توانست با یاران سابق او کنار بیاید؟

 شوارد نادزه معنی تلخ تسویه های حزبی را  در يک خانواده کمونيست آموخته بود. زیرا او در بيست سالگی در دوران زمام داری استالین پس از پایان جنگ جهانی دوم، عضو حزب  کمونیست و چند سال بعد دبير حزب و رئيس اتحاديه جوانان کمونيست بود. اين سمت ها، با پست وزير کشور و عضويت در حلقه رهبری کا.گ.ب دنبال شدند و او سرانجام در فاصله سال های ۱۹۷۲ تا ۱۹۸۵ به عنوان دبیراول حزب کمونیست  بر جمهوری گرجستان شوروی  حاکم شد.

شواردنادزه،در دوران تبعید خود  به ان می اندیشید که چگونه در آن زمان، از یک  اصلاح طلبی که در چارچوب امکانات موجود با فساد دستگاه شوروی مبارزه می کرد ، قربانی فساد حکومتی خود شد. زیرا او دردوران دبیر اولی حزب کمونیست گرجستان  از طرح ها تمرکززدائی حمایت می کرد وبه  جنگ با فساد پرداخت و حتی گريبان روسای  محلی حزب را گرفت. اگرچه به گفته خودش اعتقاد به کمونيسم را، در دوران برژنف از دست داده بود.

هنگام بازگشت از مسکو، او موفق شد گرجستان را آرام کند، اما هنوز از ثبات خبری نبود. در سال های دهه نود، از دو سوء قصد جان سالم به در برد. تصوير رئيس جمهوری که با لکه های خون بر صورت با زيرپيراهن از اتومبيلی متلاشی شده پياده می شد، به تمام جهان مخابره شد.

شواردنادزه، يکسال پس از بازگشت به تفليس، مرتکب بزرگترين خطای خود شد. او، پس از آن که ايالت آبخاز در کنار دريای سياه اعلام استقلال کرد، نيروهای نظامی را روانه اين ايالت ساخت. در نتيجه پشتيبانی روسيه از جدائی خواهان و بمباران "سوخومی" که زمانی بهشت تعطيلات اتحاد شوروی محسوب می شد، گرجستان در اين جنگ خونين شکست خورد و به اين ترتيب، شواردنادزه در سپتامبر ۱۹۹۳ تلخ ترين ساعات زندگی خود را تجربه کرد. او، با آخرين هواپيما، شهری را که اکنون به وسيله دشمنانش کنترل می شد ترک کرد. پيش از آن، ناگزير شده بود در مسکو از بوريس يلتسين رئيس کشور روسيه به عنوان پيروزمند جنگ  نابرابر ، طلبِ بخشش کند.

شواردنادزه، به سختی موفق شد با اجرای برنامه های اضطراری، کشورش را به ثبات برساند. او، در سال ۱۹۹۸ گفت: "گرجستان بهشت نيست. اما در هر حال يک کشور است". در تفليس، جائی که می توان روشنفکران متاثر از غرب را يافت، شايد چنين باشد. اما شواردنادزه موفق نشد کشورش را به روند اصلاحات هدايت کند. او، ديگر عليه دارودسته های فاسد کاری نمی کرد، زيرا خانواده خودش در فساد مالی دست داشت. دخترش "مانانا" صنعت فيلم و تلويزيون را تحت کنترل داشت و شوهر او صاحب يکی از پررونق ترين شرکت های تلفن همراه گرجستان بود. بعدها گرجستان، تنها همسايه روسيه بود که به فراريان چچن پناه داد. اما با جنگجويان و بزهکاران همکاری کرد.

اکتبر ۲۰۰۱ يک گروه از جنگجويان مسلح وابسته به باندهای سرخورده قفقاز شمالی را ، با اتومبيل وزارت کشور گرجستان، از دره پانکيسی گرجستان به دره کودوری در آبخاز انتقال دادند. اين گروه به روستاها حمله برد، غيرنظاميان را کشت و يک هليکوپتر ناظران سازمان ملل متحد را سرنگون ساخت. ۹ سرنشين هليکوپتر، از جمله يک پزشک ارتش آلمان به قتل رسيدند. به سختی می توان تصور کرد که شواردنادزه، که آن زمان در واشنگتن بود، از اين ماجرا خبر نداشته باشد. زمانی که يک شبکه تلويزيونی اپوزيسيون به نام "روستاوی ۲" از اين معامله کثيف پرده برداشت، وزرای امنيت و کشور گرجستان تصميم به تعطيلی اين شبکه تلويزيونی گرفتند. اما هزاران نفر در تفليس به خيابان ها ريختند. شواردنادزه، هيئت دولت را از کار برکنار کرد و يکبار ديگر قدرت خود را نجات داد. او، ماه ها به دروغ ادعا می کرد که جنگندگان چچن در دره پانکيسي حضور ندارند، تا اين که تحت فشار رسانه ها و سیاستمداران رقیب ، به اين واقعيت اعتراف کرد.

در ان زمان روس ها ادعا کرده بودند که حتی بن لادن در دره پانکيسي ديده شده است. با اين همه، شواردنادزه توانست يکبار ديگر هم موقعيت را به نفع خويش تغيير دهد. او، به مربيان نظامی آمريکائی اجازه ورود به گرجستان داد تا ارتش دست و پا شکسته گرجستان را به سطح ناتو برسانند.

شواردنادزه، پس از پيروزی دوم خود در انتخابات، به سال ۲۰۰۰ بازهم از شانس جدی گرفتن اصلاحات سیاسی و اقتصادی بهره نبرد. او، نام فرزندان سياسی خود،یعنی  ميخائيل ساکاشويلی وزير دادگستری وقت  و زوراب ژوانيا رئيس سابق مجلس را نيز از سر به در کرد.  زیرا مانند همه قدرتمداران حاضر به تقسیم قدرت با فرزندان معنوی خود نبود. شاید به همین جهت آن ها، بعدها  اپوزيسيون شوارد نادزه را در گرجستان رهبری کردند. هنگامی که ساکاشويلی به او اعتراض کرد که وزيرانش با رشوه، ويلاهای باشکوه ساخته اند، شواردنادزه فقط گفت: "خانه های بزرگ با سنت گرجی انطباق دارند و از رشد اقتصادی حکايت می کنند"!

شوارد نادزه هم مانند سایرسیاستمداران عرصه جهان خاکی را به بازیگران امروز سیاست گرجستان سپرد و رفت اما تجربه تلخ زمام داری او پیش روی  رهبران جوان گرجستان امروز است.