جغرافیای سیاسی منطقه مدتهاست «ترکیهبودن» را به فرصتی بیبدیل و البته دشوار بدل کرده است؛ چنان دشوار که آنکارا را ناچار کرده در کمتر از ٩ ماه، همه آن مسیری را بپیماید که اگر هنوز دوران جنگ سرد برپا بود، شاید دههها به طول میانجامید. انگارنهانگار که همین نوامبر سال گذشته بود که سقوط جنگنده روسی به دست نیروهای هوایی ارتش ترکیه، موجب قطع روابط دو کشور و نزدیکی هرچه بیشتر دولت عدالت و توسعه به همتایانی غربی شد که سالها این کشور را بر دروازههای اتحادیه اروپا به انتظار نگه داشته بودند.
اما اکنون به نظر میرسد کودتایی نافرجام و واکنشهای دوپهلوی رهبران غربی به سرکوب گسترده پساکودتا تمامی مایحتاج آنکارا برای بازگشت به آغوش مسکو بوده است. شاهد این مدعا نیز سفر روز گذشته «رجب طیب اردوغان»، رئیسجمهوری ترکیه، است که برای اولین سفر خارجی خود بعد از کودتای شکستخورده ماه گذشته، سنپترزبورگ را بهعنوان مقصد برگزید تا اولین دیدار رودرروی خود با همتای روسیاش پس از سرنگونی جنگنده سوخو در مرز سوریه با ترکیه را نیز ترتیب دهد؛ فرصتی که در سایه ادعای آنکارا مبنی بر پشتیبانی غرب و بهویژه ایالات متحده از پدیده تروریسم در ترکیه، بدون شک از سوی ولادیمیر پوتین هدر داده نخواهد شد.
دیدار اردوغان و پوتین به نفع جهان است
رؤسایجمهوری ترکیه و روسیه در حالی دیروز با فشردن دست یکدیگر در شهر سنپترزبورگ مذاکرات رسمی یکروزه خود را آغاز کردند که اردوغان در ابتدای این دیدار، ضمن تشکر از پوتین بهدلیل فراهمکردن این فرصت، گفت، تماس و اعلام حمایت رئیسجمهوری روسیه بعد از کودتای نافرجام موجب خوشحالی او و ملت ترکیه شده است. این در حالی است که رئیسجمهوری ترکیه پیشتر بهصراحت مراتب خشم خود از اظهارات مقامات غربی درباره پیامدها و تبعات کودتا را اعلام کرده بود. همتای روسی او نیز تأکید کرد: سطح روابط بین دو کشور در پی بحران سال گذشته میلادی تغییر کرده و ما برای ازسرگیری مذاکرات برای منافع دو کشور تلاش میکنیم. پوتین در این دیدار با قاطعیت تأکید کرد «ما اطمینان داریم ملت ترکیه میتواند مشکلات را پشتسر بگذارد». اردوغان نیز که به دنبال شریک راهبردی در منطقه است، تصریح کرد همکاری بین ترکیه و روسیه در حل بسیاری از مشکلات منطقه کمک خواهد کرد.
«میخاییل گورباچف»، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی سابق که یکی از منتقدان سیاستهای پوتین است، نظر مساعدی درباره این دیدار دارد و میگوید ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان با دیداری که به منظور رفع کدورت میان دو کشور به دلیل سرنگونی جنگنده روسی در ماه نوامبر برگزار میکنند، «کار درستی» انجام میدهند. او در مصاحبه با ریانووستی گفت: پوتین و اردوغان، تلاشهایی را برای ازسرگیری گفتوگو و بازسازی همکاری میان دو کشور صورت میدهند که نهفقط برای ترکیه و روسیه، بلکه برای سیاست جهان سودمند خواهد بود.
رئیسجمهوری ترکیه در مصاحبهای که دوشنبه گذشته در روزنامه فرانسوی «لوموند» منتشر شده بود، همبستگی جامعه بینالملل با فرانسه پس از کشتار «شارلیابدو» را با پاسخ رهبران غربی در قبال کودتای نظامیان ارتش در کشورش قیاس کرده و اذعان کرده امیدوار بود همتایان اروپایی و آمریکاییاش گرفتار کلیشهها نشده و تبعیضی دراینباره قائل نمیشدند. رئیس دولت عدالت و توسعه همچنین در حالی تهدید کرده همه توافقات مهاجرتی کشورش با اتحادیه اروپا را به دلیل تأخیر طرف اروپایی در اعطای حق سفر بدون ویزای شهروندان ترک به کشورهای عضو آن اتحادیه به طور یکطرفه لغو خواهد کرد که به نظر میرسد توصیه به مدارا و تلطیف فضای پس از کودتا، آن هم از سوی رئیسجمهوری که خود یکی از بزرگترین مخالفان اعتراضات خیابانی و کودتاهاست، هیچ جایگاهی در رئوس مذاکرات روز گذشته پوتین با اردوغان نداشته است.
حلوفصل بحران سوریه در سریعترین زمان
شاید برای شناسایی رئوس گفتوگوهای دوجانبه دو کشور که این روزها در حال شتابگرفتن است، بهتر باشد گذشته از سخنان رئیسجمهوری روسیه در ابتدای دیدار روز گذشته که تأکید کرده عادیسازی روابط دوجانبه، مبارزه با تروریسم و نیز مسئله سوریه محور گفتوگوها خواهد بود، به بیانیه وزارت خارجه آن کشور رجوع کنیم که خبر از تبادلنظر معاونان وزارت خارجه دو طرف داده بود. به گزارش روزنامه رأیالیوم، در بیانیه وزارت خارجه روسیه آمده است: «میخاییل بوگدانف»، معاون وزیر خارجه روسیه و «اومیت یالچین»، معاون وزیر خارجه ترکیه، درباره مسئله سوریه به تبادل نظر پرداخته و آمادگیشان را برای فعالسازی تماسهای دو طرف با هدف حلوفصل بحران سوریه در سریعترین زمان ممکن و براساس بیانیه ژنو، قطعنامههای شورای امنیت و نتایج نشستهای گروه بینالمللی حامی سوریه اعلام کردند.
دو طرف همچنین بر لزوم همکاری کارآمد در زمینه مبارزه با تروریسم تأکید کردند. «مولود چاووشاوغلو»، وزیر خارجه ترکیه، پیشتر بر لزوم حل سیاسی بحران سوریه و آغاز دور چهارم مذاکرات صلح ژنو تأکید کرده، اما مدعی شده بود کشورش با روسیه و ایران درباره دولت انتقالی در سوریه همعقیده نیست. آنکارا همواره بر برکناری «بشار اسد»، رئیسجمهور سوریه و تشکیل هیأت انتقالی تأکید دارد، اما مسکو معتقد است تنها باید مردم سوریه درباره رهبر آیندهشان تصمیم بگیرند.
با همه این اوصاف و با نظر به تمامی مواضع خصمانه پیشین، به نظر میرسد فرایند ترمیم روابط دوجانبه ترکیه و روسیه به این زودیزود تکمیل نشود. این دستکم باور «یوری اوشاکوف»، مشاور سیاست خارجه پوتین، است که اگرچه سفر اردوغان به سنپترزبورگ را سندی بر عزم طرف ترک برای ازسرگیری روابط دوستانه با مسکو میداند، اما معتقد است هنوز گذشته از سرنوشت اسد، برخی مسائل دیگر همچون پرداخت غرامت در قبال جنگنده سقوطکرده روس و معضل مبارزان کرد حاضر در سوریه، میتواند پاشنهآشیل روند عادیسازی روابط باشد. انتظار میرود یکی از خواستههای جدی اردوغان، کاهش پشتیبانی نظامی و اطلاعاتی روسیه از مبارزان کرد سوری باشد؛ مبارزانی که این روزها یکی از معدود نیروهای کارآمد و قابل اطمینان در صحنه جنگ سوریه هستند.