ابعاد نتیجه‌گیری گسترده‌تر آژانس درباره ايران

فرارو- بنیاد مطالعاتی کارنگی آمریکا اول مهر ( 22 سپتامبر 2016 ) مقاله ای با عنوان "نتيجه گيري گسترده‌تر آژانس بين المللي انرژي اتمي در ارتباط با ايران"  از "مارک هیبس " محقق آلمانی تبار این بنیاد در بخش برنامه سیاست های هسته ای را مننشر کرد. این نویسنده در این  نوشتار به ارزيابي برنامه هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران از نگاه آژانس بین المللی انرژی اتمی پرداخته و مدعی شده است که رسيدن به نتيجه گيري گسترده‌تر در ارتباط با ايران، سبب خواهد شد آژانس بين المللي انرژي اتمي در ارتباط با مقاومت ديرينه ايران در مقابل شفافيت هسته اي و اين احتمال که رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با ايران ممکن است توجيهات فني حاصل شود، در معرض يک خطر بزرگ‌تر قرار گيرد.

هیبس در ابتدای مقاله اش این سووال را مطرح کرده  است که آيا رسيدن به يک «نتيجه گيري گسترده‌تر» در ارتباط با ايران به معناي يک پايان امن‌تر براي تحريم هاي هسته‌اي اعمال شده بر اين کشور است؟

وی پاسخ سوالش را با این استدلال پاسخ داده است که  رسيدن به يک نتيجه گيري گسترده‌تر بايد سبب ايجاد اطمينان گسترده‌تر در اين باره شود که همه فعاليت‌هاي هسته اي ايران تماما صلح آميز است اما ميراث بي اعتمادي موجود پيرامون برنامه هسته اي ایران سبب تقويت خطرات بالقوه مي شود. از آنجايي که ايران به تکميل تعهداتش بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک ( برجام ) نزديک تر مي شود،

گفتگوهاي بيشتر درباره مولّفه ها، سودمندي و خطرات رسيدن به يک نتيجه گيري گسترده‌تر در تعيين بهترين مسير در ارتباط با اقدام براي ايران امري ضروري محسوب مي شود. هیبس  مفهوم "رسیدن به نتیجه گیری گسترده تر در خصوص برنامه هسته ای ایران  از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی " را چنین تشریح کرده است:

● اعمال تحريم ها براي استفاده صلح آميز

بر اساس برجام اگر ايران آنگونه که بايسته است، عمل کند در آن صورت همه تحريم هاي باقيمانده هسته‌اي ظرف يک دهه برداشته خواهد شد. لزوماً  ايران بايد فعاليت هاي هسته اي خود را محدود و با آژانس بين المللي انرژي اتمي -نهاد مسئول راستي آزمايي در اين باره که آيا ايران به تعهدات مرتبط با هسته اي پايبند بوده است يا خير- همکاري کند.

براي آن که برجام با موفقيت همراه شود، آژانس بين المللي انرژي اتمي بايد به صورت معتبري تأييد کند که سه عنصر اجرايي شده است:

توافق نامه پادمان جامع آژانس بين المللي انرژي اتمي در قبال ايران از سال 1974ميلادي؛ پروتکل الحاقي ايران از سال 2003 میلادی ؛ دسترسي بيشتر آژانس به برنامه هسته اي اين کشور و انجام دادن اقدامات بيشتري در زمينه شفافيت -بر اساس برجام- به منظور محدود کردن فعاليت هاي هسته اي حساس ايران.

از ماه فوريه و اخيراً در روز هشتم سپتامبر سال 2016ميلادي، آژانس بين المللي انرژي اتمي گزارش داد که در حال راستي آزمايي و نظارت بر روند اجراي تعهدات مرتبط با هسته اي ايران بر اساس برجام است.

توافق نامه پادمان ايران به صورتي نامحدود اجرايي است و به گفته طرف هاي ديگر برجام، ايران اقدامات را براي افزايش شفافيت انجام داده است. علاوه بر اين، ايران از روز شانزدهم ماه ژانويه سال 2016ميلادي اجراي پروتکل الحاقي را آغاز کرده که منتظر است در پارلمان تصويب شود.

اتحاديه اروپا، آمريکا و شوراي امنيت سازمان ملل متحد به نوبه خود بايد طي دو مرحله تحريم هاي قابل توجه اعمال شده عليه ايران را لغو کنند. نخستين مرحله در روز شانزدهم ژانويه2016 رخ داد و مرحله دوم در روز هجدهم اکتبر سال 2023 و زماني رخ خواهد داد که ايران به تعهدات باقيمانده خود عمل کند.

با اين حال، دور دوم تحريم ها را مي توان زودتر لغو کرد البته در صورتي که  آژانس بين المللي انرژي اتمي زودتر از اين زمان به اين نتيجه گيري گسترده برسد که همه مواد هسته اي در ايران اعلام شده اند و فعاليت هاي هسته اي اين کشور صلح آميز باقي مانده اند.

● ارکان يک نتيجه گيري گسترده‌تر

آژانس بين المللي انرژي اتمي ممکن است به يک نتيجه گيري گسترده‌تر در ارتباط با کشورهاي غير هسته اي برسد که عضو معاهده منع توليد و اشاعه هسته اي (ان پي تي) هستند. اين کشورها ممکن است اقدام به توليد يا کسب تسليحات هسته اي نکنند و از نظر قانوني متعهد هستند که پادمان هاي آژانس بين المللي انرژي اتمي را درباره همه مواد هسته اي بپذيرند.

براي رسيدن به يک نتيجه گيري گسترده تر، اين کشورها بايد به صورت مؤثري دو عنصر محوري آژانس بين المللي انرژي اتمي را اجرايي کنند: توافق نامه پادمان جامع و پروتکل الحاقي.

توافق نامه پادمان جامع شامل همه مواد و فعاليت هاي هسته اي در يک کشور مي شود و مبناي اين موضوع با اعلان هاي يک کشور به آژانس بين المللي انرژي اتمي فراهم مي شود. هدف اساسي آژانس بين المللي انرژي اتمي تأييد اين موضوع است که يک کشور مواد هسته اي اعلان شده را از کاربردهاي صلح آميز به کابردهاي غير صلح آميز منحرف نکرده باشد . آنچه که يک کشور بايد به آژانس بين المللي انرژي اتمي اعلام کند و سطح دسترسي آژانس در توافق نامه پادمان کشورها ذکر شده است.

تا ماه ژوئن سال 2016 ميلادي 173 کشوري که تسليحات هسته اي در اختيار ندارند عضو معاهده توافق نامه پادمان جامع شدند و آن را اجرايي کردند. با اين حال، طي دهه 1990ميلادي  مشخص شد که روند اعلان  کشورها در ارتباط با توافق نامه پادمان جامع کافي نيست: عراق و کره شمالي به طور مخفيانه با مشارکت در فعاليت هاي هسته اي اعلام نشده با هدف توليد تسليحات هسته اي، توافق نامه هاي خود را نقض کردند. آژانس بين المللي انرژي اتمي و اعضايش با تشخيص نياز براي دريافت اطلاعات و دسترسي بيشتر براي شناسايي فعاليت هاي اعلان نشده در سال 1997ميلادي  پروتکل الحاقي را به عنوان ابزاري براي جبران اين ايراد، ايجاد کردند.

از آن زمان به بعد، بيشتر کشورهايي که عضو توافق نامه پادمان جامع بودند -هم اکنون 122 کشور از 173 دو کشور- به طور داوطلبانه پروتکل الحاقي را اجرايي کردند و براي مثال، اطلاعات مرتبط با معادن اورانيوم يا فرآوري اوره، تحقيقات درباره غني سازي اورانيوم غير مرتبط با مواد هسته اي و واردات تجهيزات خاص را ارائه مي کنند. آژانس بين المللي انرژي اتمي از اين اطلاعات براي تهيه پروفايل هسته‌اي براي هر کشور استفاده مي کند. ايده غلب اين است که هر چه آژانس بين المللي انرژي اتمي اطلاعات بيشتري در ارتباط با فعاليت هاي هسته اي يک کشور داشته باشد احتمال شناسايي فعاليت هاي اعلان نشده بيشتر خواهد شد.

به موازات اين موضوع از آغاز دهه 1990ميلادي  آژانس بين المللي انرژي اتمي فعاليت مجدد در ارتباط با روال کار داخلي خود را براي جمع آوري، سازمان دهي و فرآوري اطلاعات براي پرونده هاي کشورها را آغاز کرد. آژانس بين المللي انرژي اتمي سالانه گزارش ارزيابي کشورها را بر اساس تحليل همه اطلاعات جمع آوري شده ارائه مي کند.

اين روند شامل تحليل هاي دقيق در اين باره مي شود که يک کشور با استفاده از چه ابزارها و با چه سرعتي مي تواند به مواد هسته اي براي بهره برداري  در مواد منفجره هسته اي دست يابد. آژانس بين المللي انرژي اتمي از اين نتايج براي اهداف تعيين شده در ارتباط با پادمان و طراحي يک رويکرد براي هر کشور استفاده مي کند.

آژانس بين المللي انرژي اتمي با در اختيار داشتن اطلاعات و دسترسي بيشتر مي تواند با اطمينان بيشتري اعلام کند که يک کشور عضو پروتکل الحاقي همه مواد هسته اي خود را اعلان کرده است. اين قضاوت شامل اين موضوع مي شود که اعلان هاي يک کشور نه تنها صحيح بلکه کامل مي باشد. از اين رو، اين قضاوت در "نتيجه گيري گسترده تر" آژانس بين المللي انرژي اتمي در ارتباط با پادمان ها در يک کشور کاربرد خواهد داشت.  آژانس بين المللي انرژي اتمي در سال 1990ميلادي نخستين نتيجه گيري گسترده‌تر خود را درباره استراليا اعلام کرد.

● مزاياي يک نتيجه گيري گسترده‌تر

آژانس بين المللي انرژي اتمي ممکن است پس از ارزيابي الف. اعلان هاي يک کشور و نتايج فعاليت هاي مرتبط با راستي آزمايي آژانس بين المللي انرژي اتمي؛ ب. اطلاعات به دست آمده از منابع داده اي، ژورنال هاي علمي و ماهواره هاي تجاري و ج.  اطلاعات حاصل شده از طريق اعضاي آژانس بين المللي انرژي اتمي يا ديگر طرف ها به نتيجه گيري گسترده تر برسد. 

همه ساله، آژانس بين المللي انرژي اتمي اقدام به بازنگري در نتيجه گيري هاي گسترده خود در ارتباط با کشورها مي کند و تصميم مي گيرد آنها را تأييد کند يا خير. نتيجه گيري گسترده تر، علاوه بر ايجاد اطمينان بيشتر درباره فعاليت هاي هسته اي يک کشور، از استفاده مؤثرتر و کافي از منابع پادمان حمايت مي کند. آژانس بين المللي انرژي اتمي اجازه «پادمان يکپارچه» را مي دهد که بر اساس آن، اقدامات خاص مرتبط با راستي آزمايي براي يک کشور انتخاب مي شود و نتيجه گيري گسترده تر بر مبناي پروفايل هسته اي آن کشور خواهد بود و اين اقدام به آژانس بين المللي انرژي اتمي اجازه مي دهد اقدامات عادي و خاص را فراموش کند زيرا آژانس اطلاعات بيشتري درباره فعاليت هاي هسته اي يک کشور به طور کلي مي داند.

توسعه پادمان هاي يکپارچه در کشورهاي عضو با دو هدف نشأت مي گيرد: محدود کردن سطح مداخله آژانس بين المللي انرژي اتمي در فعاليت هاي هسته اي آنها و کاهش هزينه هاي پادمان ها. اگر آژانس بين المللي انرژي اتمي در ارتباط با يک کشور به نتيجه گيري گسترده‌تر نرسد، آژانس به طور محافظه کارانه‌اي به اين نتيجه مي رسد که آن کشور قابليت هاي اعلان نشده اي درباره غني سازي و بازفرآوري دارد. آژانس در ارتباط با کشوري که درباره آن به نتيجه گيري گسترده تر رسيده است، اين فرضيه را ندارد و اقدامات مربوط به پادمان‌ها درباره آن کشور ممکن است زياد سخت گيرانه نباشد و بيشتر انعطاف‌پذير باشد.

تا ژوئن سال 2016 آژانس بين المللي انرژي اتمي براي شصت و هفت کشور به نتيجه گيري گسترده تر رسيد و تا به امروز، همه نتيجه گيري ها قديمي‌تر از يک سال تأييد شده اند. در برخي موارد، تصميم براي تأييد نتيجه گيري گسترده تر با بحث هاي داخلي در اين باره همراه شد که برخي از اعضا به طور کامل بر اين باور نبودند که اين نتيجه گيري هاي گسترده تر منطقي است. و در سال هاي 2014و 2015ميلادي -پس از آن که شمار کمي از اعضا به طور مستقيم در روند تصميم گيري هاي آژانس بين المللي انرژي اتمي مداخله کردند-آژانس درباره نتيجه گيري هاي گسترده تر در ارتباط با اوکراين بازنگري کرد، حتي با آن که آژانس قادر نبود بر تأسيسات اعلان شده اين کشور واقع در کريمه تحت اشغال روسيه نظارت کند.

اين پرونده نشان دهنده اهميت حياتي دسترسي به همه مواد و فعاليت هاي هسته اي در کشوري است که عضو توافق نامه پادمان جامع است. اگر امکان دسترسي وجود نداشته باشد، مسير براي قضاوت هاي سياسي درباره پادمان ها در اين باره باز است که آژانس بين المللي انرژي اتمي قادر به انجام آن نيست.

● تلاش براي رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر درباره ايران

طي برگزاري مذاکرات درباره توافق نامه اوليه هسته‌اي با ايران، برخي از کشورهاي غربي موضوع ربط دادن پايان دادن به تحريم هاي هسته اي را به نتيجه گيري گسترده‌تر آژانس بين المللي انرژي اتمي مد نظر قرار دادند. آنها فرض کردند که رسيدن به نتيجه گيري گسترده‌تر درباره ايران ممکن است ده تا پانزده سال طول بکشد. با اين حال، در نهايت، در توامبر سال 2013 تصميم بر اين شد که طرح موقتي اقدام مشترک شامل رسيدن به يک نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با «عناصر يک اقدام نهايي براي يک راه حل جامع» براي بحران هسته اي ايران نشود. دو سال بعد، رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر به برجام اضافه شد تا مشوّقي براي ايران به منظور همکاري کامل با آژانس بين المللي انرژي اتمي ايجاد شود. با اين حال، اين توافق نامه مستلزم آن نيست که بتوان به يک نتيجه گيري گسترده تر درباره ايران رسيد تا همه تحريم ها برداشته شوند و شوراي امنيت به طور رسمي در سال 2025ميلادي  موضوع هسته اي ايران را از دستور کار خارج کند. ايران همانند همه اعضاي توافق نامه پادمان جامع، مي تواند به تعهداتش بدون رسيدن به يک نتيجه گيري گسترده تر پايبند باشد. هم اکنون در ارتباط با 55 کشور عضو توافق نامه پادمان جامع  و پروتکل الحاقي نتيجه گيري گسترده تر حاصل نشده است و اين کشورها به تعهدات خود در زمينه پادمان پايبند هستند. در ارتباط با پرونده ايران ، ارزش دست يابي به يک نتيجه گيري گسترده تر در ايجاد اطمينان بيشتر درباره تعهدش در زمينه استفاده صلح آميز است زيرا در اصل، اين موضوع بدين معناست که آژانس بين المللي انرژي اتمي اطلاعات کافي در اختيار دارد تا به اين نتيجه برسد که ايران هيچ يک از مواد هسته اي را از چشم بازرسان پنهان نمي کند.

در حالي که بر اساس برجام الزامي نيست، کنگره آمريکا در حال ارزيابي اين موضوع است که بايد در ارتباط با ايران به يک نتيجه گيري گسترده تر رسيد تا بتوان در نهايت به تحريم هاي يکجانبه آمريکا پايان داد-به عنوان بخشي از يک قانون که پيش بيني مي شود پاييز امسال سبب تمديد قانون تحريم هاي ايران به مدت 10 سال پس از سي و يکم دسامبر مي شود. برخي از قانون گذاراني که از برجام حمايت مي کنند؛ بر اين باورند که الزام آور کردن روند رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر سبب تسهيل روند پايان دادن به تحريم ها توسط کنگره مي شود. برخي منتقدان برجام در عوض بر اين باورند که اين اقدام سبب تحت فشار قرار گرفتن آژانس بين المللي انرژي اتمي براي قضاوت بدون توجيهات فني کافي مي شود. با اين حال، ديگر منتقدان که حامي رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با ايران هستند فرض مي کنند که آژانس بين المللي انرژي اتمي هرگز در باره ايران به نتيجه گيري گسترده تر نخواهد رسيد.

آژانس بين المللي انرژي اتمي نمي تواند بدون همکاري کشورهاي عضو پادمان به يک نتيجه گيري گسترده تر برسد. مي توان گفت همکاري کامل ايران بستگي به محاسبات آن درباره هزينه و منفعت و برداشت ها در ارتباط با اين احتمال دارد که آژانس بين المللي انرژي اتمي يک قضاوت مثبت را انجام خواهد داد. اگر ايران به اين نتيجه برسد که ايجاد اعتماد بيشتر به نفعش خواهد بود ممکن است در اين زمينه همکاري کند. اگر ايران به اين نتيجه برسد که اين مزايا کافي نيستند يا اين که هدف اين کشور پنهان کردن فعاليت ها از آژانس بين المللي انرژي اتمي باشد، همکاري نخواهد کرد.

ايران چگونه مي تواند از يک نتيجه گيري گسترده تر سود ببرد؟ نتيجه گيري گسترده تر سبب کوتاه شدن زماني خواهد شد که بر اساس برجام، برنامه هسته اي ايران تحت محدوديت هاي خاص قرار خواهد گرفت. هر چه زودتر بتوان درباره ايران به نتيجه گيري گسترده تر رسيد، اين محدوديت هاي اعمال شده بر موشک هاي بالستيک و تسليحات متعارف و روند تهيه و تدارک تجهيزات با کاربردهاي دوگانه ، طراحي و توليد رآکتورهاي تحقيقاتي، توليد سوخت هسته اي و نصب سانتريفوژهاي گازي براي غني سازي اورانيوم زودتر برداشته خواهند شد.

در بيشتر موارد، از زمان پيوستن يک کشور به پروتکل الحاقي، چهار تا ده سال طول مي کشد تا آژانس بين المللي انرژي اتمي به يک نتيجه گيري گسترده تر درباره آن کشور برسد. اين مدت زمان به پيچيدگي فعاليت هاي هسته اي يک کشور، همکاري آن کشور در ارتباط با پاسخ گويي به سئوالات آژانس بين المللي انرژي اتمي و در دسترس بودن اسناد به ويژه در ارتباط با تحقيقات ديرينه و فعاليت ها در زمينه توليد دارد.  رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با آلمان از سوي آژانس بين المللي انرژي اتمي به مدت چندين سال به تأخير افتاد تا آژانس در تحقيقات خود به بررسي شواهد مرتبط با فعاليت هاي دانشمندان آلمان در منطقه اشغالي شوروي سابق  و همچنين فعاليت هاي جمهوري دمکراتيک آلمان در ارتباط با غني سازي اورانيوم بپردازد. اجراي پروتکل الحاقي توسط ترکيه مستلزم يک دهه زمان است تا جزييات مرتبط با تحقيقات بيست و پنج ساله درباره سوخت هسته اي مشخص شود و به سئوالات در ارتباط با همکاري شرکت هاي ترک با شبکه عبدالقادر خان در پاکستان و در خاورميانه پاسخ داده شود.

در ارتباط با ايران، موضوعات مربوط به ميراث گذشته سبب افزايش برنامه زماني آژانس بين المللي انرژي اتمي به منظور ايجاد يک پروفايل هسته اي مي شود. اما از آنجايي که آژانس از سال 2003ميلادي درباره برنامه هسته اي ايران تحقيق کرده است، برخي مقامات مرتبط با روند راستي آزمايي بر اين باورند که مي توان ظرف پنج سال درباره اين کشور به نتيجه گيري گسترده تر دست يافت. در واقع، اين دوره زماني به همکاري ايران با آژانس بين المللي انرژي اتمي بستگي دارد که بايد فراتر از سطح همکاري باشد که ايران تا اواخر سال 2015 با آژانس داشته است.

شوراي حکام آژانس بين المللي انرژي اتمي در دسامبر سال 2015اعلام کرد به ملاحظات خود درباره ادعاهاي يک دهه اي در اين باره پايان خواهد داد که ايران در ارتباط با توليد تسليحات هسته اي  که صرفنظر از ملاحظات داخلي اعلام شده از سوي برخي از مقامات مرتبط با پادمان ها در آژانس بين المللي انرژي اتمي فعاليت کرده است . در سال 2015ميلادي  طرف هاي برجام خواستار آغاز روند اجراي اين توافق نامه شدند و ايران و آژانس بين المللي انرژي اتمي ادعاها را در ارتباط با توليد تسليحات هسته اي فراموش کردند.

اما آژانس بين المللي انرژي اتمي در تصميم گيري درباره نتيجه گيري گسترده‌تر درباره ايران بايد قابليت هاي ايران را در زمينه توليد سلاح هسته اي مد نظر قرار دهد همانند همان کاري که در قبال ديگر کشورها انجام مي دهد بدين معنا که آژانس بايد برخي از اين ادعاها را بررسي کند.

مقامات آژانس بين المللي انرژي اتمي اعلام کرده اند هر گونه ادعايي که آژانس درباره فعاليت هاي هسته اي يک کشور آنها را بررسي مي کند بايد با مواد هسته اي «ارتباط» ‌داشته باشد. اما الگوي فيزيکي آژانس بين المللي انرژي اتمي براي ارزيابي فعاليت هاي يک کشور شامل فعاليت هاي تسليحات هسته اي مي شود که شامل استفاده از مواد هسته اي نمي شوند. اگر ايران و آژانس بين المللي انرژي اتمي مي خواهند بر سر مسائل مورد اختلاف با يکديگر همکاري و آنها را حل و فصل کنند، آژانس مي تواند اين موضوعات را از طريق به اصطلاح «دسترسي تکميلي» انجام دهد. اين موضوع در ارتباط با همه مسائل تسليحاتي هسته اي صدق مي کند که ممکن است مستلزم شفاف سازي بيشتر آژانس قبل از آن است که بتوان نتيجه گيري گسترده تر را توجيه کرد.

اگر آژانس بين المللي انرژي اتمي به اين نتيجه برسد که ايران در تحقيقات و توليد مرتبط با تسليحات هسته‌‌اي دست داشته است و احتمالا قابليت هاي خاصي در زمينه توليد تسليحات هسته اي داشته است، اين موضوع را بايد مد نظر قرار داد البته با در نظر گرفتن اين مسئله که نتيجه گيري گسترده تر به منزله قضاوت درباره قابليت هاي يک کشور نيست بلکه در عوض، در ارتباط با مشخص شدن اين موضوع است که همه فعاليت هاي هسته اي آن کشور صلح آميز هستند.

●خطرات

اگر آژانس بين المللي انرژي اتمي درباره ايران به نتيجه گيري گسترده تر دست يابد،‌ اين نخستين بار خواهد بود که آژانس اين کار را در ارتباط با کشوري انجام مي دهد که رژيم آن به طور نظام مند و در يک دوره زماني طولاني آژانس را درباره حجم و ماهيت فعاليت هاي هسته اي اش فريب داد. اگر آژانس بين المللي انرژي اتمي بدون ارزيابي همه اطلاعات يا بدون پاسخ گويي به سئوالات مرتبط با فعاليت هايي که ايران به طور داوطلبانه آنها را فاش يا تأييد نکرد به يک نتيجه گيري گسترده تر برسد، آنچه که آژانس بين المللي انرژي اتمي ممکن است از آن اطلاع نداشته باشد از تلاش هاي عمدي ايران براي پنهان کردن اطلاعات نشأت مي گيرد. با توجه به اين ابهامات، آژانس بايد با احتياط زياد عمل کند و جاي هيچ شک و شبهه اي را باقي نگذارد.

اگر آژانس بين المللي انرژي اتمي درباره ايران به نتيجه گيري گسترده تر برسد، اين کشور مستحق پادمان هاي يکپارچه خواهد بود، بدين معنا که مسير خاص فعاليت هاي مرتبط با راستي آزمايي از بين خواهد رفت. بر اساس پيشينه مرتبط با پادمان هاي يکپارچه در ديگر کشورها، در ايران، آژانس بين المللي انرژي اتمي ممکن است سطح نظارت بر سوخت رآکتور برق را کاهش دهد اما اين موضوع بر پادمان ها در ارتباط با فعاليت هاي هسته اي حساس از جمله غني سازي اورانيوم نخواهد داشت.

يک موضوع جدي تر اين احتمال است که آژانس بين المللي انرژي اتمي پس از ارائه نتيجه گيري گسترده تر براي تأييد نتيجه گيري خود تحت فشار قرار خواهد گرفت. کارکنان بخش پادمان در آژانس بين المللي انرژي اتمي مي دانند که عدم ارزيابي نتيجه گيري گسترده تر لزوما بدين معنا نيست که ايران در حال نقض برجام است. اما جامعه بين المللي ممکن است به تصميم آژانس براي عدم بازنگري در نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با ايران واکنش نشان دهد و در بدترين حالت اين موضوع بدين معناست که ايران در تلاش براي "فرار هسته اي"‌ و توليد يک بمب هسته اي است.

در نبود يک درک قاطع و جامع در اين باره که عدم ارزيابي نتيجه گيري هاي گسترده تر بدين معنا نيست که يک کشور در حال نقض تعهداتش در زمينه پادمان هاست، آژانس بين المللي انرژي اتمي ممکن است به علل سياسي براي تمديد نتيجه گيري گسترده تر وسوسه شود. اگر اقدامات آژانس در راستاي قضاوت هاي فني آن نباشند، اعتبار برجام و پادمان هاي آژانس بين المللي انرژي اتمي در معرض خطر قرار خواهد گرفت. اين موضوع مي تواند پيامدهاي مخرب طولاني مدتي داشته باشد به ويژه با توجه به اين موضوع که شمار زيادي از کشورها طي سال هاي اخير از آژانس بين المللي انرژي اتمي خواسته اند بر اساس يافته هاي فني سخت گيرانه و نه ملاحظات سياسي يا فشار از سوي کشورهاي عضو اقدام به قضاوت کند.

● حرکت رو به جلو

در مقدمه توافق هسته اي ايران آمده است که "اجراي کامل اين برجام ماهيت منحصراً صلح آميز برنامه هسته اي ايران را تضمين خواهد کرد". رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با ايران از نظر منطقي به معناي تکميل تعهدات ايران بر اساس برجام است زيرا اين موضوع بدين معناست که همه مواد هسته اي ايران براي کاربردهاي صلح آميز هستند. اگر آژانس بين المللي انرژي اتمي رسيدن به نتيجه گيري گسترده را درباره ايران بر اساس اطلاعات کافي - از جمله اطلاعات ارائه شده از طريق دسترسي- قرار دهد کشورهاي عضو آژانس مي توانند بيشتر مطمئن باشند که فعاليت هاي هسته اي ايران صلح آميز است.

ايران همانند ديگر کشورهايي که در ارتباط با آنها نتيجه گيري گسترده تر صورت گرفته است، از مزاياي ناشي از کاربرد پادمان هاي يکپارچه آژانس بين المللي انرژي اتمي بهره مند خواهد شد. با اين حال، در مقايسه با ديگر کشورهايي که عضو توافق نامه پادمان جامع يا پروتکل الحاقي هستند، رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با ايران سبب خواهد شد آژانس بين المللي انرژي اتمي در ارتباط با مقاومت ديرينه رژيم ايران در مقابل شفافيت هسته اي و اين احتمال که رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با ايران ممکن است توجيهات فني حاصل شود، در معرض يک خطر بزرگ تر قرار گيرد.

آژانس بين المللي انرژي اتمي با در نظر داشتن اين خطرات نبايد در ارتباط با اجراي پروتکل الحاقي در ايران يا رسيدن به نتيجه گيري براي تطبيق جدول زماني يا ضرب الاجل هاي تعيين شده از سوي کشورهاي عضو عجله کند. علاوه بر اين، با توجه به پيشينه ايران در ارتباط با فريبکاري و نقش حياتي برجام در ممانعت از اشاعه هسته اي، اگر آژانس بين المللي انرژي اتمي در ارتباط با ايران به نتيجه گيري گسترده تر برسد، بدين ترتيب آژانس بايد به دريافت اطلاعات کافي به ويژه از سوي ايران ادامه دهد تا به اين اطمينان برسد که مي توان نتيجه گيري گسترده تر را تمديد کرد.

آژانس بين المللي انرژي اتمي و کشورهاي عضو آن فراتر از همه و قبل از اتخاذ هر گونه تصميم درباره رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با ايران، بايد اطمينان حاصل کنند که يک درک مشترک الف. درباره معناي نتيجه گيري گسترده تر و ب.چگونگي دست يابي به اين نتيجه گيري گسترده تر، ج. در اين باره که ارزيابي نتيجه گيري گسترده تر بر چه اساسي بايد باشد و د. اگر اين نتيجه گيري گسترده تر مورد ارزيابي مجدد قرار نگيرد آژانس و کشورهاي عضو چگونه بايد به اين موضوع واکنش نشان دهند؛ وجود دارد.

آژانس بين المللي انرژي اتمي و کشورهاي عضو آن براي رسيدن به اين هدف بايد بر سر اصولي که در زير  مي آيد به توافق برسند:

1. آژانس بين المللي انرژي اتمي براي رسيدن يا تأييد نتيجه گيري گسترده تر بايد درباره فعاليت ها و مواد هسته اي يک کشور اطلاعات کافي داشته باشد تا بتواند در اين باره قضاوت کند.

2. اگر آژانس بين المللي انرژي اتمي دسترسي لازم و اطلاعات کافي از يک کشور دريافت نمي کند نبايد به نتيجه گيري گسترده تر درباره آن کشور برسد يا آن که آن را تأييد کند.

3. در زماني که اطلاعات کافي نيستند، آژانس بين المللي انرژي اتمي، آن کشور، و در صورت لزوم شوراي حکام بايد روندي را در پيش گيرد تا از طريق آن بتواند به نفع ارائه اطلاعات براي آژانس حکم صادر کند.

4. تصميم آژانس بين المللي انرژي اتمي براي رسيدن يا تأييد نتيجه گيري گسترده تر بايد از سوي دبيرخانه يا کشورهاي عضو تسهيل شود.

5. کشورهاي عضو ممکن است اطلاعاتي را در اختيار دبيرخانه آژانس بين المللي انرژي اتمي قرار دهند تا به آن در اجراي پروتکل الحاقي درباره يک کشور کمک کند. اما تصميم گيري در ارتباط با رسيدن به نتيجه گيري گسترده تر در ارتباط با يک کشور روندي است که دبيرخانه آژانس بر اساس اطلاعات از جمله اطلاعات ارائه شده از سوي طرف هاي ثالث اتخاذ کند. بدين ترتيب، آژانس بين المللي انرژي اتمي بايد کشورهاي عضو را در جريان تصميم خود قرار دهد.

6. بايد اين گونه نتيجه گيري شود که عدم تأييد نتيجه گيري گسترده تر به معناي نبود اطلاعات کافي براي رسيدن به قضاوت است نه اين که آن کشور در حال نقض تعهداتش بر اساس پادمان هاست.

7.در زماني که نتيجه گيري گسترده تر تأييد نمي شود، آژانس بين المللي انرژي اتمي بايد اقدام به ارزيابي مجدد مسيرهاي کسب براي يک کشور کند و در پي تحليلها  تعيين کند که چه اقدامات بايد اتخاذ شود از جمله بازگشت به روند استفاده از معيار استاندارد راستي آزمايي آژانس بين المللي انرژي اتمي در ارتباط با يک کشور.