نشست علمی با موضوع «کسب و کار مجازی، فیلترینگ تلگرام و وضعیت پیام‌رسان‌های بومی» از سلسله نشست‌های ارزیابی سیاست‌گذاری فضای مجازی در ایران صبح امروز با حضور محمد رسول کاظمی مدیر پیام‌رسان آی‌گپ، سید جعفر خورشاد مدیر پیام‌رسان سروش و سهیل تقوی کارشناس کسب و کار پیام‌رسان «بله» در ساختمان مرکزی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
به گزارش ایسنا، در نشست تخصصی «کسب و کار مجازی، فیلترینگ تلگرام و وضعیت پیام‌رسان‌های بومی» مطرح شد که «پیام‌رسان‌های داخلی زیر دو میلیون کاربر داشتند، اما پس از فیلترینگ تلگرام، این عدد به هفت میلیون کاربر رسید. این اتفاق خوبی است از زمانی که تلگرام فیلتر شده است پیام‌رسان‌های ایرانی در حال پیشرفت هستند.»
نشست علمی با موضوع «کسب و کار مجازی، فیلترینگ تلگرام و وضعیت پیام‌رسان‌های بومی» از سلسله نشست‌های ارزیابی سیاست‌گذاری فضای مجازی در ایران صبح امروز با حضور محمد رسول کاظمی مدیر پیام‌رسان آی‌گپ، سید جعفر خورشاد مدیر پیام‌رسان سروش و سهیل تقوی کارشناس کسب و کار پیام‌رسان «بله» در ساختمان مرکزی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
اجرای این نشست را مهدی اسلامی ـ رییس مرکز تحقیقات اقتصاد خلاق دانشگاه آزاد ـ بر عهده داشت.
بررسی ابعاد اقتصادی فیلترینگ تلگرام و الزامات پیام‌رسان‌های بومی در کسب و کارهای فضای مجازی و همچنین ارائه پیشنهادات کاربردی یا سیاست‌های جدید برای این فضا از محورهای نشست امروز بود.
پیام‌رسان‌های داخلی با یکدیگر مشارکت داشته باشند یا رقابت؟
مهدی اسلامی در ابتدای نشست در سخنانی گفت: امیدواریم با برگزاری این نشست بتوانیم به بخش خصوصی و عمومی در فضای مجازی کمک کنیم و منجر به توسعه فضای کسب و کار در حوزه پیام‌رسانی بشویم تا این فضا بهتر شناخته شود و سیاست‌گذاران علم و فناوری دستاورد خوبی از این نشست داشته باشند. امروزه بحث پیام‌رسان در داخل و خارج از کشور به یکی از مسائل جدی و مهم تبدیل شده است و سوالات متعددی در نحوه مواجهه با پیام‌رسان ایجاد شده است اما نکته‌ای که مطرح شده این است که در ارتباط با فضای کسب و کار باید دید که آیا ما چارچوب‌های لازم را جهت توسعه آن داریم یا نه؟ وضعیت فعلی کسب و کار در فضای فعلی چگونه است؟ آیا شبکه‌های پیام‌رسان در این شرایط به حمایت دولت نیاز دارند یا نه؟ آیا پیام‌رسان‌های داخلی بهتر است در راستای یک هدف و یا یکدیگر مشارکت داشته باشند یا رقابت؟ این پیام‌رسان‌ها بهتر است در حوزه خصوصی وارد شوند یا حوزه عمومی؟ آیا قانون خاصی برای حفاظت از دست‌اندرکاران کسب و کار فضای مجازی نیاز است یا خیر؟ همه این‌ها سوالاتی است که در این نشست درباره‌ی آن بحث و گفت‌وگو خواهد شد.
ایجاد زیرساخت وظیفه دولت است نه پیام‌رسان
سید جعفر خورشاد، مدیر پیام‌رسان سروش در ابتدای این نشست با معرفی پیام رسان سروش و تعداد کاربران آن اظهار کرد: پیام‌رسان سروش در حال حاضر یک میلیون و ۸۰۰ کاربر دارد و استراتژی ما در آن ارائه سرویس است.
او با بیان اینکه وظیفه پیام‌رسان در کشور ایجاد زیرساخت نیست، تأکید کرد: این وظیفه دولت است که زیرساخت را در فضای مجازی و کسب و کار آن باید ایجاد کند. حتی وظیفه ما تأمین و تولید نیروی انسانی هم نیست. این مساله مبتلابه ماست اگر دولت در این زمینه‌های زیرساختی کمک می‌کرد حالا به حمایت مستقیم آن نیازی نبود. جدای از این مسائل فنی در مسائل تجاری و کسب و کار هم اگر یکسری قواعد و قوانین و اکوسیستم درست و درمان در تجارت الکترونیک داشته باشیم کار ما بیش از این توسعه پیدا می‌کرد. در حال حاضر افرادی که ۱۵سال است بر روی در فضای توسعه تجارت الکترونیک کار می‌کردند کل تجارت‌شان بر روی تلگرام است و این پس از ۱۵ سال جای سوال دارد.
این سوال باز هم نسبت به حاکمیت مطرح است. متأسفانه سرویس‌های دولت الکترونیک اصلا متولی هم ندارند و هر سازمانی یک ساز می‌زند. به عنوان مثال سرویس پیام‌رسان را ما از چه کسی باید بگیریم، این دولت بود که به شکل غیرمستقیم باید از این اقدامات حمایت می‌کرد و نکرد و متأسفانه هیچ سازوکاری هم وجود ندارد؛ البته در اختیار قرار دادن امکانات سخت‌افزاری و امکانات مالی می‌تواند اتفاقات خوبی در این مسیر باشد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که تاکنون از سوی دولت ریالی هم بابت امکانات سخت‌افزاری پرداخت نشده است.
خورشاد همچنین گفت: از هشت ماه پیش زیرساخت پرداخت در سروش فراهم شده اما مطمئن هستیم اگر سرویس بزرگ شود و بخواهیم به کسب و کارها سرویس مالی ارایه کنیم از ما مجوز خواسته خواهد شد. در نتیجه امروز برای اخذ مجوز مراجعه کرده‌ایم اما هیچ ساز و کاری برای مجوزدهی به پرداخت بانکی پیام‌رسان‌ها وجود ندارد. علیرغم برخی اظهارنظرها مبنی بر کمک مالی به سروش تاکنون ریالی کمک نقدی دریافت نکرده‌ایم.
پیام‌رسان‌های داخلی ما باید از هفت‌خان رستم رد شوند
سهیل تقوی، کارشناس کسب و کار پیام‌رسان «بله» در ادامه این نشست با اشاره به عملکرد پیام‌رسان‌های داخلی و بازخورد نامناسبی که در مقایسه با پیام‌رسان‌های خارجی داشته است، اظهار کرد: زمانی که می‌خواستیم پیام‌رسان را شروع کنیم به این نکته برخوردیم که در کشور ما مدلی از پیام‌رسان‌ها توسعه پیدا کرده بودند، که هیچ درآمدی از آن‌ها نمی‌دیدیم. این از وایبر شروع شد و در حال حاضر به تلگرام رسیده است. تلگرام را که می‌گویند از نهادهای خیریه است و کمک‌های مردمی است، کاملا مشخص است که از کجا نشأت می‌گیرد. مشکل پایه‌ای که در سرویس‌های ما در ارتباط با بحث پیام‌رسانی وجود دارد این است که در جامعه ما این فرهنگ شکل گرفته است که همیشه باید دولت و حکومت نهادهای حاکمیتی از سپاه گرفته تا صداوسیما بیایند و تا ابد ما را حمایت کنند تا اینکه حمایتی در این زمینه صورت بگیرد.
او با اشاره به فعالیت پیام‌رسان «بله» و اهدافی که از ابتدای راه‌اندازی‌اش طی می‌کرده است، گفت: از همان اول که «بله» را راه‌اندازی کنیم اصل کار و هدف ما بر روی درآمدزایی بود. در حال حاضر پیام‌رسان «بله» حدود ۶۰۰ هزار کاربر دارد.
این کارشناس درباره لزوم حمایت دولت و حاکمیت از ایجاد زیرساخت برای پیام‌رسان‌ها اظهار کرد: به طور خاص در بحث‌های حمایت‌های دولتی کاملا درست است که یکسری زیرساخت‌ها وظیفه حاکمیت است اما مدلی که در دنیا موفق بوده است، تقدم محتوا بر زیرساخت است و این خود به خود نیاز زیرساخت را ایجاد می‌کند در حالی که هر چه زیرساخت اینترنتی گسترش پیدا می‌کند فقط GDP کشورهای دیگر را افزایش می‌دهیم. در بحث پیام‌رسان داخلی نیز زمانی که سرویس‌های داخلی تا حدودی حمایت شوند که جان بگیرند، توسعه پیدا می‌کنند و این زیرساخت را خودشان کم کم ایجاد می‌کنند.
او همچنین یادآور شد: در حال حاضر ۱۰ میلیارد گردش مالی در تراکنش مالی پیام رسان «بله» ایجاد می‌شود.
وی همچنین خبر داد: علیرغم ضرورت تسهیل مجوزهای پیام‌رسان‌ها اخیرا رگولاتوری بررسی مقررات پیام‌رسان‌ها را در دستور کار کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات قرار داده که در ازای دریافت چند میلیارد تومان مجوز و ضمانت بدهند.
تقوی در بخش دیگری از این نشست با اشاره به اینکه ۳۰ درصد تراکنش‌های چین روی وی چت است گفت: در بله نیز الگو اقتصاد پلت فرمی و مدل شرق آسیا را پیگیری می‌کنیم.
تقوی در ادامه درباره بحث دادن مجوز از سوی دولت و اینکه آیا نیازی به مجوز در قبال فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی وجود دارد، اظهار کرد: یکی از معضلاتی که ما در حال حاضر در جامعه با آن روبرو هستیم بحث مجوززدگی است. در حال حاضر شما هر کاری که بخواهید انجام دهید نیاز به مجوز دارید و این کارها را دشوار می‌کند؛ البته بانک مرکزی اقداماتی را در بحث مجوز شروع کرده است و یکسری اولویت‌هایی را مد نظر قرار داده است و این بحث مجوز هر چه تسهیل پیدا کند بهتر خواهد بود. متأسفانه پیام‌رسان سرویس‌های خارجی به راحتی در داخل کشورمان جولان می‌دهند ولی پیام‌رسان‌های داخلی ما باید از هفت‌خان رستم رد شوند تا مجوز بگیرند و فعالیت کنند.
او در عین حال یادآور شد: هدف ما در پیام‌رسان «بله» این است که کسب و کار را بر مبنای اقتصاد پلت‌فرمی شکل بدهیم و در این زمینه با بانک‌ها، شرکت‌های پرداخت مالی، آموزش و پرورش و آموزش کودکان در این زمینه قدم برمی‌داریم.
مردم به پیام‌رسان‌های داخلی اعتماد نداشتند
محمد رسول کاظمی، مدیر پیام‌رسان «آی گپ» نیز درباره زیرساخت‌هایی که در پیام‌رسان آی گپ وجود دارد و مقایسه این پیام‌رسان با تلگرام نکاتی را یادآور شد.
او درباره راه‌اندازی پیام‌رسان «آی‌گپ» توضیح داد: سه سال پیش استارت پیام‌رسان «آی گپ» را زدیم و دلیل آن شخصی بود. یکی از دغدغه‌های ما این بود که چرا ما باید از پیام‌رسان‌های خارجی استفاده کنیم. به همین دلیل این مرا ترغیب کرد که پیام رسان «آی‌گپ» را راه‌اندازی کنم. البته چون تبلیغی نداشتم از سه سال پیش تاکنون باعث شد که این پیام رسان گمنام باقی بماند.
او گفت: بنا را در «آی گپ» بر این گذاشتیم که مشابه نمونه‌های خارجی باشیم. مشکل مردم ما این بود که اعتماد به پیام‌رسان‌های داخلی نداشتند و باید اعتمادسازی می‌کردیم و تنها شرکتی بودیم که کل محصولات‌مان را به شکل منبع باز روی سایت گذاشتیم و این اعتمادسازی را برای مردم داشتیم.
کاظمی همچنین مطرح کرد: با توجه به اینکه حریم خصوصی از ابتدا برای مردم ما اهمیت بسیاری داشته، تمام تمرکزمان را بر روی توسعه چنین بستری گذاشتیم و دیروز هم فراخوانی برای هکرها داشتیم که هر کسی بتواند یکی از دو لایه‌های امنیتی ما را بشکند، یک میلیارد تومان به او می‌دهیم.
وی درباره بحث امنیت و حریم شخصی کاربران نیز تأکید کرد: ما حدود یک سال بر روی بخش امنیت حریم خصوصی و رمزگذاری پیام‌ها در چندین مرحله کار کردیم. تأکیدی که داشتیم این بود که به دولت اکتفا نکردیم و ایمان هم نداریم دولت بتواند اقدامی انجام دهد و تاکنون نیز یک ریال هزینه زیرساختی به ما نداده است.
او با انتقاد از وضعیت مجوز برای پیام‌رسان‌های داخلی، اظهار کرد: آیا تلگرام هم برای گرفتن مجوز به این میزان مسیر طولانی را طی کرد؟
کاظمی در عین حال گفت: در سه سال گذشته ۱۰ هزار کاربر داشتیم و در یک هفته گذشته با قطع تلگرام، ۳۰۰ هزار کاربر به ما افزوده شده است. به هر حال باید بپذیریم که تلگرام به مدت ۱۰ سال است فعالیت می‌کند و بر روی پلت‌فرم خود همیشه گزینه‌های جدید اضافه می‌کند.
امیدواریم از این پس از پیام‌رسان‌های خارجی عقب نیفتیم
در بخش دیگری از این نشست خورشاد درباره بخش امنیتی حفظ حریم شخصی و همچنین تمایز آن با پیام‌رسان‌های خارجی و همچنین طرح کسب و کار در فضای مجازی و تفاوت آن با پیام‌رسان‌های خارجی مطرح کرد: بدون پلن بیزینس، سرمایه‌گذاری قابل توجهی که حوزه پیام‌رسان نیاز دارد، کار اشتباهی است. ما در پیام‌رسان سروش توسعه خودمان را داریم. راهبر ما از ارائه سرویس است، خیلی از سرویس‌های محلی قاعدتا باید یک پارتنر داخلی داشته باشند. در هر صورت پیام‌رسان خارجی نمی‌تواند این سرویس‌ها را ارائه دهد. شرکت سروش هم در این زمینه هم در حوزه محتوا و هم سرویس دهی برنامه‌هایی را در دستور کار خود دارد. به عنوان مثال در کانال‌هایی که در پیام رسان سروش وجود دارد مدیر کانال می‌تواند اجناس و خدماتی که برای خرید گذاشته شده است را به خوبی عرضه کند. سادگی کار و در دسترس بودن آن به همین سادگی است.
وی درباره دشواری مجوز برای راه‌اندازی پیام رسان‌های داخلی اظهار کرد: این اتفاق باید از حالت آزمایشی دربیاید و بزرگ شود که به این سختی‌ها برسیم. در این کشور زندگی می‌کنیم و عامل یک ابزار پیام‌رسان باید در مورد همه چیز آن پاسخگو باشد. در حال حاضر کلی مطالبه با فتا داریم. باید پاسخگوی مطالبی که ملت نشر می‌دهند باشیم. در حالی که من بحث اعتماد و امنیت را بر روی منابع فنی نمی‌بینم، باید بحث اعتماد مردم را بررسی کنیم که فضای اعتماد و امنیت چه چیزی هست که مردم نسبت به آن ذهنیت متفاوتی دارند. عمدتا فرهنگ‌سازی در زمینه اعتمادسازی نقش مهمی دارد. در حال حاضر وزیر ارتباطات هم نتوانسته است خیلی چیزها را در این برهه حل کند.
خورشاد درباره بحث الزامات توسعه فنی و مهندسی و اینکه تلگرام تجربه‌ای ۱۰ ساله را در ارائه خدمات داشته و توانسته حمایت‌های مالی خوبی داشته باشد، نکاتی را مطرح کرد و درباره اینکه چطور پیام‌رسان‌های داخلی می‌توانند تقاضای مخاطبان را بالانس کنند تا بتوانند از ریزش کاربران پیام‌رسانی‌های داخلی بکاهند.
او گفت: درصد توسعه فنی و مقدار تراکنش آن در هیچ جای دیگری نیست. این توسعه را خودمان مجبوریم بوجود بیاوریم. در ارتباط با پیاده‌سازی مدیریت اعلان بسیار سختی کشیدیم اما نکته‌ای که وجود دارد این است که ذائقه‌سازی در میان مخاطبان شکل گرفته است و آن ذائقه تلگرام است.
تقوی نیز در بخش دیگری از این نشست درباره بحث مزیت رقابتی در رقابت با پیام‌رسانی‌های خارجی و اینکه الزامات توسعه پیام‌رسان داخلی در چه وضعیتی است، اظهار کرد: به جای اینکه ما مدل پیام‌رسانی‌های غربی مثل واتس آپ را ببینیم که هیچ درآمدزایی هم ندارند پیام رسان‌های داخلی من جمله پیام رسان «بله» را ببینیم که بر مبنای پلت فرمی و خدمات مختلف کار می‌کنند. سرمایه‌گذار ما بانک است و کاملا می‌توانید خدمات اپلیکیشن بانک‌ها را داشته باشیم.
او در عین حال درباره بحث زیرساخت فنی اظهار کرد: ما تقریبا بر روی سه دیتا سنتر خدمات خودمان را تعریف کرده‌ایم و از این راهبرد کارمان را پیش می‌بریم؛ البته در مقایسه با برخی پیام‌رسان‌های داخلی دیگر، برخی دوستان از فناوری‌های منبع بازی که وجود داشته و در دنیا به روز نیست استفاده کرده‌اند. ما در پیام‌رسان «بله» تلاش کردیم از آخرین فناوری‌های روز جهان استفاده کنیم.
او با انتقاد از تبعیضی که در بحث حمایت از پیام‌رسان‌های خارجی و حتی داخلی وجود دارد، مطرح کرد: وقتی در بازار دخالت می‌کنند، مسائل و مشکلاتی ایجاد می‌شود. وقتی دولت به تلگرام پهنای باند اختصاصی و تضمین‌شده می‌دهد و از آن طرف از شرکت ویسپی که چینی‌ها خریده‌اند، خرید می‌کند و به عنوان شرکت ایرانی فعالیت می‌کند، یا اینکه وی‌چت باز شده است و رقیبی برای خدمات داخلی محسوب می‌شود، همه این حمایت‌های تبعیض‌آمیز قابل تأمل است.
وی درباره نظارت حاکمیت بر خدمات پیام‌رسان‌ها نیز گفت: در داخل این مساله وجود دارد که شما پنجره واحدی ندارید که بالاخره به کدام سازمان باید رجوع کنید. درخواست‌های حاکمیت، شورای امنیت، پلیس فتا، نیروی انتظامی، اطلاعات سپاه و اینکه طبق قانون باید مهر رسمی داشته باشیم، جای تأمل دارد. البته لایحه‌ای که دولت در حمایت از حریم خصوصی قرار است بدهد خوب بوده اما همچنان پنجره واحدی وجود ندارد.
او با اشاره به کمبود نیروی متخصص در زمینه توسعه فنی پیام‌رسان اظهار کرد: روند نیروی انسانی در حوزه IT کشورهای دنیا را اگر ببینید متوجه می‌شوید که این توسعه از سوی دانشگاه‌ها خروجی نداشته است بلکه از طریق پرورش نیروها و وارد شدن آن‌ها در شرکت‌های حرفه‌ای شکل گرفته است. دانشگاه زیرساخت‌های پایه را آموزش می‌دهد اما برای متخصص شدن دانشجویان را وارد شرکت‌های حرفه‌ای در این زمینه می‌کند و این ارتباط مستقیمی با توسعه سرویس‌ها و خدمات آن‌ها دارد که هر چه گسترش پیدا می‌کند نیروی انسانی مورد نیاز خود را نیز در این زمینه تقویت و توسعه می‌دهد. ما نیز می‌بایست چندین سال پیش پیام رسان را راه‌اندازی و به موقع آن را شروع می‌کردیم. بحث هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء به شدت در حال رشد است و باید نسبت به آن تأمل کرد. امیدواریم از این پس از پیام‌رسان‌های خارجی عقب نیفتیم.
تقوی با تأکید بر اینکه اصلی‌ترین راهبردی که در حال حاضر برای ما در زمینه پیام رسان وجود دارد بحث کاربر است، گفت: اصلی‌ترین راهبردی که داریم بحث کاربر است. هر جا که کاربر انبوه وجود دارد کسب و کار نیز ایجاد می‌شود. در حال حاضر یکی از دغدغه‌های کاربران داخلی بحث نظارت بر اطلاعات پیام‌رسان‌های داخلی است که باید نوعی پنجره واحد برای نظارت ایجاد شود.
کاظمی نیز در بخشی از این نشست با تأکید بر اینکه پیام‌رسان‌های داخلی تا کاربر نداشته باشند درآمدزا نخواهند بود، یادآور شد: اگر مردم حمایت کنند برنامه‌نویسان بیشتری ایجاد می‌کنیم.
وی تأکید کرد: تلگرام قبل از اینکه در ایران راه‌اندازی شود در روسیه و چین فیلتر شد. بازار هدف تلگرام همیشه ایران بوده است. دلیل آن هم که به این میزان کاربر داشته است، به سوشال بودن آن برمی‌گردد، به بحث کانال‌هایی که بوجود آورد و حتی به جای توییتر و فیس‌بوک هم این کانال‌ها به خوبی پذیرفته شده‌اند؛ یعنی مطالب فیس‌بوک و توییتر به راحتی در کانال‌ها قابل دریافت بود.
کاظمی خاطرنشان کرد: سه ماه است دولت می‌خواهد از پیام‌رسان‌های داخلی حمایت کند، اما تاکنون ما چیزی را ندیدیم اما در یک هفته‌ای که تلگرام بسته شد، توانستیم ۲۰۰ هزار کاربر جدید جذب کنیم.
وی در پایان تصریح کرد: تمام کسانی که می‌گویند داخلی ها توان پاسخگویی به نیاز و تعداد کاربران ایرانی را ندارند به صراحت می‌گویم که آی گپ قادر به پاسخگویی به تمام نیازهای ۴۰ میلیون کاربر ایرانی خواهد بود.
