چرا عربستان به انحلال اوپک فکر می‌کند؟

فرارو- یک اندیشکده برجسته دولتی عربستان اثرات محتمل انحلال اوپک بر بازار‌های نفت را بررسی می‌کند. منابع آگاه می‌گویند انجام پژوهش درباره انحلال اوپک، با انتقادات واشنگتن از این کارتل ارتباط دارد.

به گزارش فرارو، اندیشکده مرکز پژوهش و مطالعات نفتی ملک عبدالله (کاپسارک) در ریاض، که زیر نظر وزیر نفت عربستان کار می‌کند، در حال بررسی سناریو‌های احتمالی پس از انحلال سازمان اوپک است.

آدام سیمنسکی، رئیس سابق اداره اطلاعات انرژی آمریکا، که هم‌اکنون رئیس اندیشکده کاپسارک است، گفت: "ما در حال بررسی این مسئله هستیم که اگر ظرفیت ذخیره وجود نداشته باشد، چه اتفاقی می‌افتد. یک سناریو این است که اوپک وجود نداشته باشد".

پژوهشی که کاپسارک اکنون انجام می‌دهد، دومین پژوهش از سلسله پژوهش‌های این اندیشکده است. گزارش قبلی کاپسارک نشان داد که ظرفیت ذخیره اوپک نوسانات قیمت نفت را کاهش می‌دهد و سالانه برای اقتصاد جهانی ۲۰۰ میلیارد دلار سود ایجاد می‌کند. هدف پژوهش فعلی، ارزیابی تبعات کوتاه‌مدت/میان‌مدت انحلال اوپک است.

زمزمه انحلال اوپک در حالی مطرح می‌شود که اولا در ماه‌های اخیر، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، چندین بار از این کارتل نفتی به خاطر افزایش قیمت‌ها شدیدا انتقاد کرده است. ترامپ اوپک را متهم کرده که قیمت‌های نفت را بالا می‌برد. ثانیا، عربستان به دلیل کشته شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد، در کنسولگری‌اش در استانبول، با فشار‌های کم‌سابقه جهانی مواجه است.

عربستان به مدت ۶۰ سال در اوپک اعمال نفوذ می‌کند و در حال حاضر با تولید بیش از ۱۰ میلیون بشکه در روز (تقریبا یک سوم کل تولید اوپک)، عملا کنترل این سازمان را در دست دارد. اما چرا به دنبال انحلال آن است؟

کارشناسان و رسانه‌ها دلایل متعددی برای این امر برشمرده‌اند.

نوپک در برابر اوپک
در حالی که سیمنسکی گفته پروژه پژوهشی اندیشکده متبوعش از اظهارات ترامپ تاثیر نپذیرفته است، یک مشاور بلندپایه سعودی، که از پروژه آگاه است، به روزنامه وال‌ستریت‌ژورنال گفته این پروژه فرصتی فراهم کرده تا انتقادات واشنگتن مدنظر قرار بگیرد. منابع آگاه گفته‌اند پروژه پژوهشی کاپسارک منعکس‌کننده مباحثه فعال در درون دولت عربستان درباره خروج یا عدم خروم از اوپک در کوتاه مدت نیست. طبق این منابع، مقامات بلندپایه عربستانی، این پژوهش را به عنوان یک مطالعه سیاست اقتصادی در اولویت می‌بینند.

در سپتامبر ۲۰۱۸، همزمان با نزدیک شدن موعد اجرای تحریم‌های نفتی ایران، قیمت‌های جهانی نفت به طور تدریجی رو به افزایش گذاشت. در ۲۰ سپتامبر ترامپ صریحا سازمان اوپک را مقصر دانست و توئیت کرد: "ما از کشور‌های خارومیانه محافظت می‌کنیم، آن‌ها بدون ما، برای مدت خیلی طولانی امن نخواهند بود. با این حال، آن‌ها همچنان برای افزایش قیمت‌های نفت فشار می‌آورند. ما به یاد خواهیم داشت. انحصار اوپک، باید الان قیمت‌ها را پایین بیاورد".

غیر از این توئیت، ترامپ چندین بار از کشور‌های عضو اوپک به خاطر افزایش قیمت‌های نفت، انتقاد کرده است. انتقادی که سیاستمداران آمریکایی درباره آن اتفاق نظر دارند. نارضایتی از اوپک در آمریکا به دوران قبل از ریاست‌جمهوری ترامپ بازمی‌گردد.

در سال ۲۰۰۷ در کنگره آمریکا قانونی به نام نوپک (NOPEC) معرفی، اما به دلیل حساسیت آن تصویب نشد. هدف قانون مزبور، مقابله با کارتل‌های نفتی همچون اوپک است. طبق این قانون می‌توان از سازمان اوپک به دلیل انحصار محدود کردن تولید نفت و نیز ماهیت غیر رقابتی آن شکایت کرد.

از سال ۲۰۰۰ پیش‌نویس‌های قوانین شبیه به نوپک مطرح شد و هر از چندگاهی، از جمله در چند ماه پیش، بحث تصویب نوپک میان سیاستمداران آمریکا بالا می‌گیرد. در اواسط ژوئیه ۲۰۱۸، سناتور چاک گرازلی به همراه تعدادی نماینده دمکرات و جمهوریخواه، علیه اوپک طرحی مشابه نوپک ارائه کردند.

حال به نظر می‌رسد قانون نوپک بر محاسبات عربستان تاثیر گذاشته است. مشاور بلندپایه سعودی که با روزنامه وال‌ستریت‌ژورنال گفتگو کرده، به قانون نوپک اشاره کرد و گفت: "شما قانون نوپک را هم دارید که در واشنگتن در حال بررسی است".

همکاری نزدیک عربستان و روسیه
بنا به گفته یک مشاور بلندپایه دیگر سعودی، در حالی که هم اکنون در دولت عربستان درباره انحلال قریب الوقوع اوپک سخنی به میان نمی‌آید، اخیرا به دلیل نفوذی که عربستان و روسیه به تنهایی در بازار‌های نفت اعمال کرده‌اند، مقامات دولتی بلندپایه سعودی درباره منطق استمرار این کارتل در بلندمدت سوالاتی مطرح کرده‌اند.

در سال‌های اخیر، با افزایش همکاری نزدیک ریاض و مسکو، این سوالات بیشتر شده است. حدود دو سال پیش به دلیل سقوط قیمت نفت، روسیه و گروهی از کشور‌های متحد برای مهار تولید نفت با اوپک توافقی امضا کردند. در اثر این همکاری جمعی، قیمت نفت مجددا بالا رفت. علیرغم اثرات این همکاری نزدیک بر بازار‌های جهانی، برخی اعضای اوپک از این همکاری ناراحت شدند. چرا که احساس می‌کنند توسط تصمیم‌سازان ریاض و مسکو به حاشیه رانده شده‌اند.

تصرف نقش اوپک
عربستان در حال حاضر از طریق ذخایر نفتی عظیمش، نفوذ قابل توجهی در تعیین سیاست‌های اوپک دارد، اما ظاهرا از مقدار این نفوذ راضی نیست و می‌خواهد خودش به تنهایی نقش اوپک را برعهده بگیرد.

طرح کلی پژوهش کاپسارک ضمن ارزیابی تبعات انحلال اوپک، به دنبال این است که تعیین کند اگر همکاری بین کشور‌های تولیدکننده نفت از بین برود، بازار جهانی نفت و عربستان چه موقعیتی خواهند داشت. این طرح کلی، که به رویت وال‌ستریت‌ژورنال رسیده، دو سناریو را توصیف می‌کند؛ نخست آنکه در غیاب اوپک، همه تولیدکنندگان بزرگ نفتی، از جمله عربستان، رقابتی عمل می‌کنند و برای تصرف سهم در بازار با یکدیگر مبارزه خواهند کرد. بر اساس سناریوی دوم؛ عربستان از اهرم صادرات نفتی عظیمش برای ایجاد تعادل در عرضه و تقاضای جهانی نفت استفاده می‌کند تا قیمت‌های نفت را باثبات کند. یعنی نقشی شبیه نقش کنونی اوپک بازی می‌کند. این سناریو عملا نشان می‌دهد که عربستان معتقد است خودش به تنهایی، یا شاید به کمک سایر تولیدکنندگان بزرگ، نظیر روسیه، می‌تواند نقش اوپک را بازی کند و در نتیجه به اوپک نیازی نیست.

آینده‌نگری برای دوران پسانفتی
دو منبع آگاه گفته‌اند پژوهش اندیشکده کاپسارک، بخشی از بازنگری مقامات بلندپایه دولت عربستان درباره جایگاه اوپک است. مقامات این فرضیه را بررسی می‌کنند که روزی تقاضا برای نفت به اوج می‌رسد. آن‌ها همچنین این مسئله را بررسی می‌کنند که اگر این تقاضا به حدی سقوط کند که اوپک نفوذش را از دست بدهد و منحل شود، بازار‌های نفت چه واکنشی نشان خواهند داد.

مشاور بلندپایه سعودی گفت: "پادشاهی (عربستان)، می‌داند که تقاضا برای نفت، تا ابد ادامه نخواهد یافت... بنابراین شما نیاز دارید که برای بعد از اوپک فکری بکنید".

برخی رسانه‌های نزدیک به عربستان، مطرح شدن احتمال انحلال اوپک را با تلاش‌های این کشور برای کمتر کردن وابستگی اقتصاد به نفت مرتبط دانستند. روزنامه العرب، از قول تحلیلگران حوزه انرژی گفته در سایه این تلاش‌ها، عربستان ممکن است گواهی فوت اوپک را بنویسد.

این روزنامه با بیان اینکه تلاش برای قطع وابستگی به نفت، نقطه عطفی برای عربستان است، اعلام کرده فرضیه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه تقاضا برای نفت در سال‌های آینده کمتر خواهد شد چرا که فناوری‌ها و صنایعی بوجود آمده است که به انرژی نیازی ندارد.