شکوفه آذر نامزد ایرانی جایزۀ ادبی بوکر ۲۰۲۰

فرارو- برای نخستین بار در تاریخ جایزه ادبی بوکر، رمانی از یک نویسنده ایرانی به فهرست نهایی نامزد‌های جایزه بوکر بین‌المللی راه یافت.

بنا به اعلام رسمی دبیرخانه این جایزه، رمان «اشراق درخت گوجه‌سبز»، نوشته شکوفه آذر، نویسنده ایرانی مقیم استرالیا، با موضوع زندگی سانسورشده ایرانیان، به فهرست نامزد‌های نهایی جایزه بوکر بین‌المللی ۲۰۲۰ راه یافت.

بر اساس رأی داوران بوکر بین‌المللی، شکوفه آذر و مترجم ناشناس انگلیسی رمانش به جمع شش نویسنده و مترجمی راه یافته‌اند که آثارشان برای دریافت این جایزه معتبر جهانی داوری می‌شود.

پنج نامزد دیگر جایزه ۵۰ هزار پوندی بوکر بین‌المللی، که به طور مساوی بین نویسنده و مترجم اثر تقسیم می‌شود، عبارت‌اند از ماجرا‌های آهن چینی، نوشته گابریلا کابسون کامارا (آرژانتین)؛ تیل، نوشته دانیل کِلمان‎ (آلمان)؛ فصل طوفان، نوشته فرناندا مِلکور‎ (مکزیک)؛ پلیس خاطرات، نوشته یوکو اوگاوا (ژاپن)؛ عدم آسایش در غروب، نوشته ماریکه لوکاس رینه‌فلت (هلند).

جایزه بوکر بین‌المللی سال گذشته به یوخا الحارثی، نویسنده عمانی رمان «اجرام آسمانی»، و مترجم انگلیسی آن اهدا شد.

جایزه ادبی بوکر، پیش از این به نام بوکر مک کانل طی سال‌های ۱۹۶۹ تا ۲۰۰۱ و طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۹ به نام جایزه من بوکر شناخته می‌شد. این جایزه هر سال به بهترین رمان اصلی نوشته شده به زبان انگلیسی و چاپ شده در انگلیس اهدا می‌شود. نویسندگان شهروند کشور‌های همسود (اتحادیه‌ای متشکل از ۵۳ کشور) به علاوه ایرلند، آفریقای جنوبی و بعد‌ها زیمبابوه در سال‌های اول تا سال ۲۰۱۴ واجد شرایط دریافت این جایزه بودند، در ادامه به هر رمانی که به زبان انگلیسی نوشته شده باشد گسترش یافت.

جایزه بوکر که طی سال‌ها با تغییرات عمده‌ای روبرو بوده است، از سال ۲۰۱۶ به بعد به جایزه‌ای به یک کتاب ترجمه شده به انگلیسی به ارزش ۵۰ هزار پوند را نیز افزود که مساوی بین نویسنده و مترجم تقسیم می‌شود. این جایزه که به من‌بوکر بین المللی (Man Booker International Prize) مشهور است سال گذشته به کتاب اجرام آسمانی (Celestial Bodies) نوشته یوخا الحارثی (Jokha Alharthi) از عمان و مریلین بوث (Marilyn Booth) مترجم این اثر رسید.

روند انتخاب برنده جایزه با تشکیل یک کمیته مشورتی شامل یک نویسنده، دو ناشر، یک نماینده ادبی، یک کتابفروش، یک کتابدار و یک ریئیس منتصب بنیاد جایزه بوکر آغاز می‌شود. سپس کمیته مشورتی، هیات داوران را که عضویت آن هر ساله تغییر می‌کند، برمی‌گزیند. داوران از میان منتقدان برجسته ادبی، نویسندگان، دانشگاهیان و شخصیت‌های برجسته عمومی انتخاب می‌شوند.

جایزۀ ادبی مَن بوکر (The Man Booker Prize) که به نام جایزۀ بوکر هم شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین جوایز ادبی دنیاست که هر سال به بهترین رمان جدید انگلیسی‌زبان اعطا می‌شود. این جایزه تا سال ۲۰۱۴ تنها به نویسندگان کشور‌های مشترک‌المنافع، انگلیسی‌ها و ایرلندی‌ها تعلق می‌گرفت؛ اما از سال ۲۰۱۴ تمام آثار نوشته‌شده به زبان انگلیسی حق شرکت در آن را پیدا کرده‌اند. نام برندۀ این جایزه به‌طور وسیعی در مطبوعات آورده می‌شود و بنابراین بردن جایزۀ بوکر تأثیر فراوانی در فروش کتاب می‌گذارد.

در سال ۲۰۰۵، جایزۀ دیگری که هر نویسندۀ زنده‌ای از هر جای دنیا واجد شرایط گرفتن آن است، با نام جایزه جهانی من بوکر معرفی شد. نسخۀ روسی این جایزه با نام جایزه بوکر روسی در سال ۱۹۹۲ آغاز شد.

روند انتخاب برنده جایزه با تشکیل یک کمیته مشورتی که شامل یک نویسنده، دو ناشر، یک نماینده ادبی، یک کتاب فروش، یک کتابدار و یک رئیس منصوب شد توسط بنیاد جایزه بوکر است، آغاز می‌شود. سپس کمیته مشورتی هیئت داوران که عضویت آن هر ساله تغییر می‌کند را انتخاب می‌کند. هرچند در موارد نادر ممکن است داور یک بار دیگر انتخاب شود. داوران از میان منتقدان برجسته ادبی، نویسندگان، دانشگاهیان و شخصیت‌های برجسته عمومی انتخاب می‌شوند. داور‌های انتخاب شده بدون دخالت مدیران بنیاد جایزه بوکر و حامیان مالی کار می‌کنند.

هر ناشر می‌تواند تا دو عنوان کتاب جدید (چاپ همان سال) را به بنیاد بوکر معرفی کند. به علاوه، کتاب نویسندگانی که قبلاً جایزۀ بوکر را گرفته‌اند یا در ۱۰ سال گذشته جزو فهرست نهایی آن بوده‌اند نیز بررسی می‌شود. ناشران می‌توانند تا پنج عنوان کتاب دیگر را برای بررسی ارائه کنند. داوران موظفند هشت تا دوازده عنوان از این کتاب‌ها را درخواست کنند تا در فهرست آثار مورد بررسی قرار گیرد. یک وجه تمایز بزرگ جایزهٔ بوکر با دیگر جوایز ادبی در این است که داوران همۀ آثار معرفی شده را می‌خوانند. فهرست کتاب‌های معرفی شده اکیداً محرمانه است.

 

داوران ابتدا یک فهرست اولیه، و سپس یک فهرست نهایی شامل شش عنوان کتاب را معرفی می‌کنند، برای عضویت در فهرست نهایی باید حداقل یکی از داوران از کتاب حمایت کند. نویسندگانی که کتابشان به فهرست نهایی راه پیدا کرده یک نسخهٔ جلد چرمی از کتابشان به همراه ۲٬۵۰۰ پوند پول دریافت می‌کنند.

با اجماع داوران جایزۀ بوکر به یکی از عناوین فهرست نهایی تعلق می‌گیرد. ارزش نقدی این جایزه در حال حاضر ۵۰٬۰۰۰ پوند است. مبلغ جایزه در اصل ۲۱٬۰۰۰ پوند بود، و از سال ۲۰۰۲ با پشتیبانی گروه مَن به مقدار فعلی افزایش پیدا کرد.

اغلب ناشران کتاب‌های موجود در این فهرست از بنیاد جایزه بوکر درخواست کرده‌اند تا اعلام برنده امسال را به تاخیر بیندازد. انتشارات اروپا ادیشنز که کتاب آذر نویسنده ایرانی حاضر در فهرست نامزد‌ها را منتشر کرده نیز یکی از این ناشران است.

گابی وود (Gaby Wood) مدیر ادبی بنیاد جایزه بوکر با تایید خبر به تعویق افتادن اعلام برنده بوکر بین‌المللی، عنوان کرد: پس از بررسی‌های دقیق این تصمیم را گرفتیم تا اطمینان حاصل کنیم که نامزد‌های حاضر در فهرست کوتاه و در نهایت برنده جایزه در زمانی که خواندن این رمان‌های استثنایی برای همه ساده‌تر شده باشد، مورد تحسین قرار خواهند گرفت. وقتی جهان شروع به بهبودی کند، ارزش نوشته‌های آنان که نوعی از سفر هستند، بیشتر مشخص خواهد شد.

با توجه به وضع فوق‌العاده کنونی، علاوه بر به تاخیر افتادن اعلام برنده جایزه بین‌المللی بوکر، برنده جایزه ادبیات داستانی زنان نیز به جای ماه ژوئن در ماه سپتامبر اعلام می‌شود.