محور برزیل در تحولات آینده

 
استقبال قابل توجه لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس جمهوری برزیل، از آقای احمدی نژاد در طی سفر وی به آن کشور در آذر ماه سال گذشته باعث شد تا برزیل نیز به حلقه کشورهای مطرح در پرونده هسته ای بپیوندد. 

در آن موقع، داسیلوا با حضور در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای ایرانی خود اعلام کرد که حق ایران را برای استفاده از یک برنامه اتمی صلح‌آمیز در انطباق با قراردادهای بین المللی به رسمیت می‌شناسد و افزود که قصد دارد رئیس جمهوری اسلامی را تشویق کند از خدمات کشورهای علاقمند به حل این مناقشه استقبال کند تا بتوان به یک راه حل منصفانه و متعادل دست یافت.
 
این جملات از سوی رییس جمهور کشوری با مناسبات نزدیک با آمریکا و اروپا باعث شد تا در آن زمان برخی تحلیلگران را متعجب کند اما حداقل یک نکته برای همگان روشن شد و آن این که علاوه بر گروه 1+5 و ترکیه که به تازگی وارد این حلقه شده، باید انتظار داشت تا برزیل نیز نقشی در این زمینه به عهده گیرد.
 
این انتظار چندان به طول نکشید چرا که داسیلوا در مواقع متعدد همچون کنفرانس خبری مشترک با همتای مکزیکی خود و همچنین در پایان نشست سران 32 کشور آمریکای لاتین از حق تهران برای دستیابی به انرژی هسته ای حمایت کرد و این سیاست را در طی دیدار هیلاری کلینتون از برازیلیا ادامه داد تا به وزیر امور خارجه آمریکا ثابت کند که برزیل قصد حمایت از تحریمهای آمریکا علیه ایران را ندارد.
 
فرمول جدید برزیل و ترکیه برای تبادل سوخت 5/3 درصدی با 20 درصدی باعث شد تا سیاست برزیل در قبال مسئله هسته ای ایران به صورت عملی اجرا شود و در همین راستا لولا داسیلوا راهی تهران شد تا گامهای بعدی را در این زمینه بردارد. هر چند که سفر داسیلوا به تهران در جهت برگزاری کنفرانس سران جی 8 است اما ترکیب هیئت همراه وی و همچنین مسئله تبادل سوخت و فرمول جدید برزیل-ترکیه، نشانگر آن است که سفر وی اهدافی ورای شرکت در این کنفرانس را در بردارد. هیئتی 300 نفره شامل چهار وزیر، تجار، بازرگانان و فعالان بخشهای مختلف اقتصادی داسیلوا را در این سفر همراهی می کند که همین موضوع به خوبی نشان می دهد سفر وی در پاسخ به سفر آذرماه احمدی نژاد به همراه هیئت 200 نفره ایرانی بوده و بیشتر از شرکت در کنفرانس جی 8، در جهت گسترش مناسبات با ایران طراحی شده است. 

با توجه به حجم هیئت همراه داسیلوا و مسئله فرمول برزیل-ترکیه خود به خود این مسئله مطرح می شود که نقش برزیل در مسئله هسته ای ایران به چه صورت می تواند باشد و در مقایسه با کشوری مثل ترکیه می تواند منافع بیشتری را برای ایران در پی داشته باشد یا نه. 

پاسخ این مسئله با نگاهی کوتاه و گذرا به جایگاه برزیل در آمریکای جنوبی و حتی در سطح بین المللی روشن می شود. 

برزیل بزرگترین کشور در آمریکای جنوبی و به لحاظ اقتصادی و تکنولوژیکی قویترین کشور در آن منطقه است. این کشور به لحاظ بخشهای گسترده و توسعه‌ یافته کشاورزی، معدن، تولید، خدمات و نیز نیروی کار، دارای تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید) بیش از سایر کشورهای آمریکای لاتین است و این امر برزیل را تبدیل به قدرت اقتصادی منطقه کرده ‌است. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، برزیل نهمین اقتصاد بزرگ جهان از نظر برابری قدرت خرید و یازدهمین قدرت اقتصادی جهان از نظر نرخ مبادلات بازار است.
 
برزیل دارای پیشرفته‌ ترین بخش صنعتی در آمریکای لاتین است. صنایع برزیل که یک سوم تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داده‌است، از صنایع خودروسازی تا صنایع فولاد، پتروشیمی، رایانه، هواپیما و نیز کالاهای مصرفی بادوام را شامل می‌شود. 

گذشته از این موارد، این کشور در زمینه هسته ای نیز از جمله کشورهای مطرح در سطح بین المللی است چرا که از جهت ذخایر اورانیوم در رتبه ششم جهانی قرار دارد و در زمینه تولید سوخت هسته ای نیز از قادر به تولید سوخت به میزان 19 درصد است که در این زمینه از تکنولوژی پیشرفته بومی برخوردار بوده و همچنین این کشور در حال ساخت زیردریایی با سوخت اتمی است. 

جهت دیگر گسترش مناسبات با برزیل از جهت سیاسی قابل طرح است چرا که وقوع چنین امری می تواند پشتوانه محکمی برای روابط ایران با کشورهای آمریکای جنوبی باشد. به عبارت دیگر، ایران در طی سالهای اخیر سعی کرده تا مناسبات خود را با کشورهای این منطقه از جمله ونزوئلا، بولیوی، پرو و اروگوئه توسعه دهد اما روشن است که وضعیت نامناسب اقتصادی برخی از این کشورها همانند پرو و بولیوی این سیاست را آسیب پذیر می سازد و تنها مناسبات گسترده با برزیل است که می تواند ضمانتی برای حضور ایران در آن منطقه باشد.
 
از سوی دیگر، برزیل در حال حاضر عضو غیر دائم شورای امنیت است و همچنین موضوع عضویت دایمی آن کشور در این شورا نیز مطرح است و همین امر نشانگر جایگاه برجسته این کشور در سطح بین المللی است. 

این مولفه ها نشان می دهد که ورود برزیل به پرونده هسته ای ایران و گسترش مناسبات با آن کشور چه به لحاظ هسته ای و چه به جهت دیگر زمینه های اقتصادی و سیاسی منافع قابل توجهی را برای ایران به دنبال خواهد داشت و ایران با گسترش این مناسبات می تواند به محوری قابل توجه در هر دو زمینه هسته ای و حضور خود در آمریکای جنوبی دست بیابد.
 
از سوی دیگر، محور مناسبات بین برزیل و ایران نه تنها برای حضور ایران در آمریکای جنوبی بلکه حتی برای حضور برزیل در منطقه خاورمیانه نیز اهمیت قابل توجهی دارد. ساموئل پینهیرو گیمارائس، وزیر امور راهبردی برزیل، در پاسخ به پرسش خبرنگار مجله آلمانی اشپیگل مبنی بر این که برزیل از نظر تاریخی فعالیت زیادی در منطقه خاورمیانه نداشته، گفت؛ «ما از مدت ها پیش مناسبات تجاری مهمی با ایران داریم و به این منطقه علاقه داریم. کشورهایی که تاکنون برای حل بحران خاورمیانه تلاش کرده اند، موفقیت چندانی نداشته اند و ما قصد کمک داریم».
 
سخنان گیمارائوس بیانگر توجه برزیل به خاورمیانه و یافتن ظرفیتهای جدیدی در این منطقه است که از راه گسترش روابط با ایران قابل دسترسی است. 

در واقع، مسئله تبادل سوخت و فرمول برزیل-ترکیه كه روز دوشنبه بيست و هفتم ارديبهشت ماه هشتاد و نه در حاشيه اجلاس گروه 15 در تهران به بار نشست، برای هر دو کشور به معنای ایجاد ظرفیتهایی گسترده تر از اصل این مسئله است و هیئتهای همراه هر دو رییس جمهور در سفرهایشان به کشورهای یکدیگر تاییدی بر این امر است. از این جهت، ایران و برزیل فراتر از موضوع تبادل سوخت و فرمول برزیل-ترکیه به دنبال اهداف گسترده تری هستند و این موضوع تنها مدخلی است که می تواند هر دو کشور را به سوی آن اهداف سوق دهد.