اروپا هدف جديد ديپلماسي ايراني

مجتبي نجفي- «اروپايي ها در انتخاب خود مستقل هستند. اگر مي‌خواهند تحت تاثير آمريكا حركت و روابط خود را تنظيم كنند بايد بدانند كه قدرت آمريكا در حال اضمحلال و روبه افول است در اين صورت آن‌ها هم به همراه آمريكا افول خواهند كرد اما اگر به طور مستقل با ملت و دولت بزرگ و مستقلي مانند ايران رابطه دوستانه و احترام‌آميزي برقرار كنند به نفع خود آن‌ها خواهد بود. »
 
محمود احمدي نژاد رئيس جمهور كشورمان اين سخنان را در مصاحبه با شبكه تلويزيوني «الان» امارات در حالي بيان كرد كه اخيرا دستگاه ديپلماسي كشورمان تلاش كرده است روابط كشورمان را با برخي از كشورهاي اروپايي گسترش دهد. منوچهر متكي كه به تازگي از ايرلند بازگشته است پيش از اين به بروكسل و دوبلين و لوكزامبورگ سفر كرده بود و قبل از همه اين كشورها نيز با مقامات اتريش و بوسني در مورد تحريم ها عليه كشورمان گفتگو كرده بود.
 
از سال 1384 كه دولت محمود احمدي نژاد رياست جمهوري اسلامي ايران را بر عهده گرفته است در مورد سياست هاي ديپلماتيك و نگاه سياست خارجي كشورمان مباحث فراواني مطرح شده است . زماني از نگاه شرقي در سياست خارجي سخن گفته شد. 

مدعيان اين نگاه اعتقاد داشتند كه ايران قصد دارد با ايجاد روابط مستحكم با كشورهاي روسيه و چين در مقابل اروپا و آمريكا قرار بگيرد. به خصوص آن زمان سياست هاي انعطاف ناپذير جرج بوش امكان ايجاد روابط ميان تهرا ن و واشنگتن را كمرنگ كرده بود. هر چند كه تا زمان دولت بوش مسكو و پكن به دليل منافع ناشي از روابط خود با ايران در برابر زياده خواهي هاي واشنگتن مقاومت مي كردند اما همزمان نيز سه قطعنامه تحريمي عليه كشومان با راي چين و روسيه تصويب شد. 

در آنزمان ميان روسيه و ايالات متحده در مورد مسائل مختلف اختلاف نظرهاي اساسي وجود داشت اما اكنون روابط اين دو كشور تا حدود فراواني بهبود يافته است و رئيس جمهور روسيه ضمن اينكه برا ي تصويب قطعنامه جديدي عليه كشورمان تلاش مي كند از عدم امكان عضويت ايران در سازمان شانگهاي نيز سخن مي گويد و عزم روس‌ها براي عدم تحويل موشك‌هاي اس- 300 به كشورمان را به رخ مي‌كشد. چين نيز به رغم روابط گسترده اقتصادي و تجاري با ايران نشان داد در بزنگاه‌هاي حساس منافع راهبردي‌اش همراهي با غرب را ترجيح مي‌دهد. 

هر چند كه نمي‌توان منكر شد نقش پكن در تعديل قطعنامه تصويب شده عليه كشورمان تاثيرگذار است. بر همين مبنا نگاه به شرق چندان موفقيت‌آميز نبود زيرا اصولا كشورهايي مانند روسيه و چين تمايلي بر اتخاذ سياست تقابلي در برابر غرب ندارند و در بزنگاه‌هاي راهبردي سياست همراهي با غرب را برمي‌گزينند. اما نگاه به شرق تنها نگاه موجود در سياست خارجي كشورمان در طول پنج سال عمر دولت احمدي‌نژاد نبوده است. 

بلكه زماني برخي از كارشناسان اعتقاد داشتند كه بايد نگاه به كشورهاي عربي و اسلامي را تقويت كرد. البته بايد عنوان كرد كه دولت احمدي نژاد در اين مسير تا بو شكني نيز كرد. براي نخستين بار رئيس جمهور ايران به امارات سفر كرد. اين سفر در سال 1386 صورت گرفت كه با توجه به عمق اختلافات ميان تهران و ابوظبي بر سر جزاير سه گانه و رويكردهاي ضد ايراني امارات بي‌سابقه بود.

افزايش روابط ايران و قطر در سال‌هاي اخير و پهلوگرفتن ناو ايراني در كنار ناو قطري و سفر پادشاه عمان به كشورمان از اقداماتي است كه مشابه آن در چند دهه گذشته كمتر صورت گرفته است.
 
به اين كارنامه بايد ارتقاي روابط با تركيه را به عنوان كشوري اسلامي اضافه كرد كه اوج دستاورد آن بيانيه تهران در مورد برنامه هسته اي كشورمان و مخالفت ترك ها با قطعنامه اخير تحريم عليه كشورمان بود. در همين راستا دولت احمدي نژاد تلاش فراوان كرده است روابط تهران و قاهره را احيا كند . رئيس جمهور كشورمان با صراحت تمام اعلام كرده است كه ايران درسريع ترين زمان حاضر است سفارت خود را در قاهره داير كند. 

اما اين روابط همچنان برقرار نشده و به نظر مي رسد مشكلات ايران و مصر ساختاري است و به آساني حل نمي شود. نگاه به كشورهاي عربي در كنار موفقيت هايش ناكامي هايي نيز در پي داشته است. اگر در سال هاي 1376 تا 1384 روابط ايران و عربستان حسنه بود اما اكنون اين روابط در دوران نا خوشايندي به سر مي برد. عربستان براي تحريم ايران حاضر است نفت چين را تامين كند . 

از روسيه سلاح اضافي خريداري كند و كشورهاي عربي را براي همراهي با آمريكا در پرونده هسته اي كشورمان متحد مي كند. به نظر مي رسد نگاه عربي به دليل ماهيت روابط كشورهاي عرب با غرب به ويژه آمريكا و نوع نگاه اين كشورها به روند صلح خاورميانه و مناقشات داخلي فلسطين با معضلات عمده اي روبرو است. 

اما نگاه شرقي و عربي در وزارت امور خارجه تنها رويكرهاي موجود ديپلماتيك كشور نيستند بلكه نگاه به آفريقا نيز در دستگاه ديپلماسي كشورمان وجود داشته است. به گونه اي كه سفرهاي ديپلماتيك رئيس جمهور و وزير امور خارجه كشورمان به قاره آفريقا در طول چند سال اخير افزايش داشته است. به خصوص تلاش ايران براي جلب حمايت كشورهاي آفريقايي عضو شوراي امنيت مانند اوگاندا با توجه به همين نگاه صورت گرفته است.
 
هر چند سه كشور آفريقايي اوگاندا ، گابن و نيجريه در جلسه هفته پيش شوراي امنيت به تصويب تحريم‌هاي شديدي عليه كشورمان راي دادند اما نمي توان منكر شد كه ايران در حال حاضر با بسياري از كشورهاي آفريقايي روابط ديپلماتيك دارد كه در ميان اين كشورها نام‌هاي نا آشنايي مانند كومور ، زنگبار،آفريقاي مركزي ، موريتاني و.. به چشم مي خورد. در مورد نگاه به آفريقا برخي از كارشناسان اعتقاد دارند كه بايد توسعه روابط با كشورهايي مانند آفريقاي جنوبي كه در چند سال اخير از لحاظ توسعه در سطح قابل قبولي قرار دارند در اولويت قرار گيرد. 

در سياست خارجي دولت احمدي نژاد موفق ترين جهت‌گيري در مورد كشورهاي آمريكاي لاتين بوده است كه در حال حاضر سطح روابط ايران و برزيل به عنوان كشوري توسعه گرا مي تواند اين ادعا را ثابت كند. اين روابط با كشورهاي ونزوئلا ، بوليوي و برخي از كشورهاي ديگر اين منطقه گرم بوده است. اما مهم ترين موفقيت در اين حوزه ارتقاي سطح روابط تهران-برازيلياست كه نمود آن سفر اخير لولا داسيلوا به تهران و امضاي بيانيه ميان ايران ، تركيه و برزيل بود كه در نوع خود موفقيتي ديپلماتيك ايران محسوب مي شد. البته در حال حاضر برزيل ضمن اينكه صادرات فراواني به ايران ندارد هيچ محصولي از ايران وارد نمي كند و ايران صرفا در ازاي روابط اقتصادي از حمايت هاي سياسي برزيل بهره مي‌برد كه يكي از دلايل اين موضوع فقدان تحرك ديپلماسي اقتصادي كشور است.

چالش هاي نگاه به اروپا
رئيس جمهوري اسلامي ايران از اروپا خواسته است راه خود را از آمريكا جدا كند. احمدي نژاد اعتقاد دارد كه ايالات متحده روند رو به افولي را اتخاذ كرده است و همراهي با اين قدرت جهاني عاقبت خوشي ندارد. سواي ادعاهاي ايدئولوژيك كه در سخنان رئيس جمهور مشاهده مي شوند سفرهاي اخير منوچهر متكي نشان مي دهد كه وزارت امور خارجه كشورمان جهت ارتباط با كشورهاي اروپايي برنامه خاصي را در نظر گرفته است. اين رويكرد به نوعي مي تواند جديد باشد. 

زيرا تا پيش از اين محمود احمدي نژاد از ايالات متحده مي خواست راه خود را از برخي كشوهاي اروپايي جدا كند. رئيس جمهور كشورمان بعد از به هم خوردن توافق وين، انگليس را يكي از مسئولان شكست اين توافق عنوان كرد و از تاثيرگذاري اين كشور در تصميم‌گيري‌هاي اوباما گلايه كرد. پيش از اين نيز برخي از كارشناسان وزارت امور خارجه اعتقاد داشتند كه گفت‌وگو با آمريكا در پرونده هسته اي خود به خود اروپايي ها را نيز همراه مي كند . 

با اين استدلال كه اروپا در صورت گفت‌وگوي مستقيم ايران و آمريكا چاره اي جز تبعيت از كاخ سفيد ندارد. اين خط مشي درست در برابر خط مشي هاي سابق در دولت گذشته قرار داشت كه تلاش مي كرد از طريق گفتگو با سه كشور فرانسه ، بريتانيا و آلمان ميان اروپا و آمريكا در پرونده هسته اي كشورمان اختلاف ايجاد كند. اصولا محور اصلي ساست خارجي دولت سيد محمد خاتمي بر ارتقاي روابط با كشورهاي اروپايي استوار شده بود و تقريبا اين نگاه تا آخر پيش رفت.
 
در كنار اين نگاه دولت وقت تلاش مي كرد روابط خود را با كشورهاي اسلامي مانند عربستان ارتقا دهد. با اين وجود محور اصلي دستگاه سياست خارجي دولت در سال هاي 1376 تا 1384 بر تقويت روابط با كشورهاي اروپايي مانند فرانسه ، بريتانيا ، ايتاليا و آلمان استوار شده بود.
 
اما اكنون كه دولت فعلي تصميم گرفته است سطح روابط خود را با كشورهاي اروپايي ارتقا دهد دستگاه وزارت امور خارجه كشورمان بايد تبيين كند چه چارچوبي را براي اين روابط تعريف كرده است؟ خطاب رئيس جمهور به كشورهاي اروپايي براي جدايي خط خود از از آمريكا شامل چه كشورهايي مي شود؟ آيا كشورهايي مانند فرانسه ، بريتانيا و آلمان نيز مورد خطاب رئيس جمهور هستند؟ 

روابط با كشورهاي بزرگ اروپايي موردنظر دستگاه ديپلماسي كشور است يا روابط با كشورهاي كوچك اين قاره؟ مهم تر از همه اين موارد دستگاه ديپلماسي كشورمان بايد تبيين كند از نگاه به اروپا چه اهدافي را دنبال مي كند.؟ وزارت امور خارجه مي تواند كارنامه پنج ساله خويش را در معرض آزمون قرار دهد. به عنوان نمونه نگاه به شرق چه دستاوردها و چه ناكامي هايي داشته است؟ 

يا اينكه نگاه به كشورهاي عربي با چه موفقيت ها و شكست هايي همراه بوده است؟ اين ارزيابي بايد در مورد نگاه به آمريكاي لاتين و آفريقا نيز صورت بگيرد و اما پرسش مهم تر اين است كه آيا تعدد رويكردها با پتانسيل هاي موجود هماهنگي دارد؟ به عنوان نمونه كشور تركيه در زمان حاكمان لائيك زماني به غرب گرايش داشت و اين نگاه در زمان اسلامگرايان شرقي شده است و در اين راه حاضر شده اند ريسك هايي را نير بپذيرند. مثلا تركيه در حمايت از ايران نارضايتي ايالات متحده را پذيرفت و يا در موضوع غزه روابط خود را با اسرائيل كاهش داد. آنكارا نگاه به شرق را تا چيدن ميوه هاي ديپلماتيك ادامه داده است. دستگاه ديپلماسي كشور نيز بايد مشخص كند در تعدد نگاه هاي ديپلماتيك تا چه اندازه به دستاوردهاي ديپلماتيك نيز توجه مي شود.