فرارو- علی باکیر استادیار پژوهشی مرکز علوم انسانی و اجتماعی ابن خلدون در دانشگاه قطر است. او روندهای ژئوپولیتیکی و امنیتی در خاورمیانه، سیاست قدرت‌های بزرگ، رفتار کشورهای کوچک، خطرات و تهدیدات غیرمتعارف نوظهور را با تمرکز ویژه بر سیاست‌های خارجی و دفاعی ترکیه، روابط ترکیه با کشورهای عربی و ترکیه با کشورهای حاشیه خلیج فارس دنبال می‌کند. دکتر باکیر دارای بیش از یک دهه تجربه به عنوان مشاور در همکاری با مقام‌های ارشد، تصمیم گیرندگان برای نهادهای دولتی، غیر دولتی و بخش خصوصی در سراسر منطقه بوده است.
به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، به نظر می‌رسد با گذشت یک سال از تلاش‌های دیپلماتیک شدید به منظور عادی‌سازی روابط و بازگرداندن برگی تازه در روابط ترکیه و عربستان سعودی پس از سفر دو روزه «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به ریاض روابط میان دو کشور گرم‌تر از قبل شده است. این دیدار با توجه به این که اردوغان و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در حال دست دادن و در آغوش کشیدن یکدیگر دیده شدند توجه بسیاری از ناظران مسائل سیاسی را به خود جلب کرد.
تحلیلگران و رسانه‌های جریان اصلی بر عوامل اقتصادی در این آشتی به بهای شرایط ژئوپولیتیکی و امنیتی منطقه‌ای اشاره کرده‌اند عواملی که پیش‌تر به طور سنتی دست بالا را در شکل دادن به روابط ریاض و آنکارا داشتند. سیاست‌های منطقه‌ای ایران و آمریکا نیز در تحولات اخیر نقش ویژه‌ای داشته است.
تاکید بر عوامل ژئوپولیتیکی و امنیتی احساس عمومی حاکم بر ایران همسایه مخالف آشتی عربستان و ترکیه بوده است. از دیدگاه ایران، آشتی بین این دو قدرت منطقه‌ای ممکن است تاثیر منفی بر نفوذ تهران به ویژه در سوریه، عراق و یمن بگذارد. علاوه بر این، این آشتی ممکن است عزم عربستان سعودی در مذاکرات خود با ایران در مورد مسائل منطقه‌ای را تضعیف کند و در نتیجه تلاش تهران برای وادار کردن ریاض به توافق بر سر اعطای امتیازات را تضعیف خواهد کرد.
برخی از تحلیلگران ایرانی این آشتی را بخشی از تلاش‌های آمریکا برای نزدیک‌تر کردن متحدان آن کشور به یکدیگر قلمداد کرده اند. بر اساس این دیدگاه، بازی پایانی این است که متحدان آمریکا بتوانند در پی خروج احتمالی نیروهای آمریکایی از منطقه با ایران، روسیه و چین مقابله کنند.
«جوان آنلاین» وب سایت روزنامه‌ای نزدیک به یک نهاد نظامی در ایران اردوغان را متهم کرد که «سیاست خارجی ترکیه را به عربستان سعودی و امارات واگذار کرده است». «هادی محمدی» در یک مقاله انتقادی درباره سفر اردوغان به عربستان سعودی با تمرکز ویژه بر نقش آنکارا در عراق و سوریه انتقاداتی را مطرح کرد. برخلاف تنش‌زدایی آشکار بین عربستان سعودی و ایران تنش‌ها اخیرا در پس زمینه نقش شبه نظامیان مورد حمایت ایران در عراق و سوریه افزایش یافته است.
نزدیکی ریاض و آنکارا احتمالا اجماع و نفوذ جمعی آنان را در مورد سیاست عراق افزایش می‌دهد مشروط بر آن که ترکیه و عربستان سعودی راه‌هایی برای تطبیق منافع مربوطه خود بیابند و هماهنگی فیمابین را حفظ کنند.
در فوریه ۲۰۲۱ میلادی «ایرج مسجدی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد با ابراز تردید تهران از نفوذ ترکیه در عراق خواستار خروج نیروهای ترکیه از خاک عراق شد. در ماه‌های اخیر نیروهای شبه نظامی عراقی طرفدار ایران از جمله حشد الشعبی یا بسیج مردمی به طور فزاینده‌ای نیروهای ترک مستقر در پایگاه‌های اعزامی در شمال عراق را هدف حملات خود قرار داده‌اند.
بر اساس گزارش ها، پهپادهای جنگی بایراکتار ترکیه با هدف قرار دادن مواضع حشد الشعبی در داخل خاک عراق به این حملات پاسخ دادند. پویایی کنونی رقابت ترکیه و ایران این ظرفیت بالقوه را دارد که به یک درگیری نیابتی با شدت کم در عراق تبدیل شود.
ایرانی‌ها نگران آن هستند که آشتی ترکیه و عربستان ظرفیت بالقوه جذب کشورهای بیش‌تری را به یک دستور کار منطقه‌ای واحد داشته باشد. حتی برخی از آنان گمان می‌کنند که آنکارا توانایی مشارکت اسرائیل را در چنین تلاش‌هایی دارد که ایران را به یک هدف اولیه تبدیل می‌کند. چشم‌انداز یک روند آشتی مشابه بین ترکیه و اسرائیل به نگرانی غالب در ایران دامن می‌زند.
سوریه صحنه دیگری است که در آن آشتی ترکیه و عربستان سعودی ممکن است موقعیت و نفوذ ایران را به ویژه پس از گرفتار شدن روسیه در باتلاق اخیر در اوکراین به خطر بیاندازد.
در چند سال اخیر همگرایی ضمنی منافع بین ترکیه و اسرائیل در رابطه با مقابله با نفوذ ایران در سوریه وجود داشته است. اسرائیل بیش از هزار حمله هوایی علیه اهداف ایرانی در سوریه انجام داده است. ترکیه هرگز از این حملات انتقاد نکرده است. اردوغان هفته گذشته طرحی را برای ساخت پروژه‌های جدید در مناطق تحت کنترل ترکیه در شمال سوریه فاش کرد که امکان بازگشت حدود یک میلیون آواره سوری را فراهم می‌سازد. اعتقاد بر این است که کشورهای عربی خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی ممکن است در اینجا نقشی داشته باشند.
علاوه بر این، خشکاندن منابع مالی شبه نظامیان کرد از جمله گروه‌های پ ک ک و یگان‌های مدافع خلق در عراق و سوریه موضع آنکارا را قوی‌تر می‌سازد که خود تهدیدی برای ایران است. ترکیه ایران را متهم به حمایت از آن گروه‌های کردی کرده اتهامی که ایران همواره آن را تکذیب کرده است.
علاوه بر این، آنکارا در اقدامی محسوس شبه نظامیان طرفدار ایران در سوریه را از طریق بخش فارسی خبرگزاری نیمه رسمی خود «تروریست‌های حامی ایران» نامیده بود.
روابط بین ریاض و تهران به ویژه پس از قطع روابط دیپلماتیک دو کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی یک کشمکش ظاهرا بی‌امان را پشت سر گذاشته بود. دو طرف تقریبا در همه مناقشات منطقه‌ای مواضع متضادی در برابر یکدیگر اتخاذ کرده اند.
سیاستگذاران در عربستان سعودی و ایران حساسیت زیادی نسبت به تحولات داخلی در کشورهای منطقه از منظر رقابت ژئوپولیتیکی دوجانبه دارند. از این منظر جبهه اصلی در مبارزه منطقه‌ای بین دو کشور یمن است.
از زمان آغاز جنگ داخلی ویرانگر در یمن، عربستان سعودی به شدت با حضور و گسترش کنترل انصارالله در یمن مخالفت کرده و از مارس ۲۰۱۵ میلادی مداخله نظامی را آغاز کرده است.
از سوی دیگر، ایران از طرق مختلف از انصارالله حمایت کرده است. یمن هم چنان یکی از موضوعات اصلی در دستور کار مذاکرات جاری بین ریاض و تهران است.
به همین ترتیب، ترکیه همواره حملات انصارالله علیه عربستان سعودی را محکوم کرده است. پس از آغاز عملیات «طوفان قاطع» توسط ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی در مارس ۲۰۱۵ میلادی آنکارا پشتیبانی اطلاعاتی و دفاعی حیاتی را به ریاض ارائه کرد.
اختلاف بین عربستان سعودی و ترکیه در بحبوحه بحران خلیج فارس در سال ۲۰۱۷ میلادی علاقه آنکارا به موضوع یمن را تضعیف کرد. با این وجود، ترکیه به نقش بشردوستانه خود در آنجا ادامه داد و حملات انصارالله علیه ریاض را محکوم کرد.
این ایده که ممکن است آشتی میان عربستان سعودی و ترکیه به همکاری در سطح دفاعی تبدیل شود برای ایران یک کابوس است. با توجه به آخرین عملکرد هواپیمای بدون سرنشین بایراکتار TB۲ ساخت ترکیه ایران به طور خاص نگران انتقال این پهپادها به ریاض است.
در گزارشی که خبرگزاری «فارس» پس از سفر اردوغان به عربستان سعودی منتشر کرد توجه ویژه‌ای به تبعیت ترکیه از سیاست‌های سعودی «علیه یمن» شده است. هر گونه گسترش روند آشتی به همکاری‌های نظامی بین ترکیه و عربستان سعودی به طور قطع باعث تشدید نگرانی در میان سیاستگذاران ایرانی خواهد شد.
در یکی از گزارش‌های خبرگزاری «تسنیم» که پس از سفر جاری منتشر شد این پرسش مطرح شده بود که آیا بهبود روابط ترکیه و عربستان منجر به همکاری‌های نظامی بیشتر میان ریاض و آنکارا می‌شود و آیا ترکیه می‌تواند به عربستان سعودی در جنگ یمن کمک کند و پهپادهای مسلح را به آن کشور بفروشد یا خیر.
میزان پایداری آشتی ترکیه و عربستان به عوامل بسیاری از جمله عوامل مرتبط با ایران بستگی دارد. همزمانی دو فرآیند مذاکره به طور خاص در این زمینه نقشی حیاتی دارند.
گفتگوهای جاری بین ریاض و تهران برای عادی‌سازی روابط‌شان به منظور یافتن راهکار قابل قبول دو جانبه در منطقه نوید اعتدال در رقابت طولانی مدت آن دو کشور را می‌دهد. یک توافق مطلوب بین عربستان سعودی و ایران تردیدها و سوء ظن ایران در مورد پیشرفت روابط ترکیه و عربستان را کاهش می‌دهد.
در حال حاضر دومین روند مذاکره در وین بر سر توافق هسته‌ای ایران در جریان است. علیرغم آن که مذاکرات جاری به طور مستقیم ترکیه و عربستان سعودی را شامل نمی‌شود نتیجه آن برای سیاست خارجی دو کشور اهمیت زیادی به همراه خواهد داشت.
