تاریخچه تشكیل ناتو

پیمان های سیاسی زیادی در جهان وجود دارند كه شاید اسامی آنها گاه به گاه شنیده می شود ولی عملا فعالیت چندانی ندارند و كشورهای عضو مسیر سیاست خود را بدون توجه به معاهده ای كه در آن عضو هستند دنبال می كنند.
 
ناتو از جمله قوی ترین پیمان ها است كه با گذشت ۵۷ سال از زمان تاسیس خود كاملا در صحنه های نظامی و سیاسی حاضر است.بعد از پایان جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد خطری به نام خطر كمونیسم كشورهای اروپای غربی را به وحشت انداخته بود. قدرت جنگی بسیار بالای شوروی و متحدانش و همین طور جریان سوسیالیسم، این كشورها را به فكر ایجاد یك سازمان نظامی مشترك انداخت.

سازمان پیمان بروكسل با همین هدف و توسط بلژیك، بریتانیا، فرانسه، لوكزامبورگ و هلند در سال ۱۹۴۸ تاسیس شد. این دولت ها پیمان بستند كه اگر به یكی از آنها حمله مسلحانه شود با تمام قدرت به دفاع از یكدیگر برخیزند. ۷ سال بعد ایتالیا و آلمان غربی نیز به این معاهده پیوستند و نام آن به اتحادیه اروپای غربی تغییر یافت. این قرارداد اگرچه تا به حال فعالیت خاصی نداشته و در سایه اروپای متحد و قراردادهای دیگر محو شده است ولی پایه اصلی تاسیس سازمان پیمان آتلانتیك شمالی شد. 

پیمان اطلس
در ۱۸مارس ۱۹۴۹ كشورهای بلژیك، فرانسه، لوكزامبورگ، هلند، انگلستان، كانادا، دانمارك، ایسلند، ایتالیا، نروژ، پرتغال و آمریكا مقدمات تشكیل یك سازمان نظامی بزرگ كه نام آن را از اقیانوس بین این كشورها گرفته بودند فراهم ساختند. و در ۲۴ اوت با امضای ترومن رئیس جمهور آمریكا این پیمان رسمیت یافت.
 
۵ ماه بعد ناتو عملا آغاز به كار كرد و ۳ ماه بعد از آن در شهر لاهه طرح مقابله با گسترش شوروی تصویب شد.در ۱۹۵۵ شوروی و بلوك شرق در مقابله با ناتو، پیمان ورشو را بین خود منعقد كردند تا یك سر فرماندهی نظامی مشترك برای نیروهای نظامی خود تعیین كنند. از مقایسه میان دو پیمان استنباط می شود كه اعضای ناتو برای مقابله با شرق به یكدیگر پیوستند تا نیروی بیشتری پیدا كنند ولی اعضای ورشو برای مقابله با غرب به زیر چتر حمایت شوروی پناه بردند. 

در سال ۱۹۸۸ گورباچف پایان جنگ سرد و بی اثر شدن ورشو را اعلام كرد و در سال ۱۹۹۱ انحلال این پیمان اعلام شد. ظاهرا آمریكا به شوروی وعده داده بود كه با انحلال ورشو، ناتو نیز به یك انجمن سیاسی تبدیل می شود. بنا به قوانین و اصول سیاسی باید با از بین رفتن «دشمن خارجی» كه خمیرمایه اتحادهای سیاسی است این اتفاق می افتاد ولی بعد از ورشو، ناتو قدرتمندتر شد و حتی اعضای ورشو را نیز جذب كرد. 

مهاجران
در سال ۱۹۵۲ یونان و تركیه نیز به ناتو پیوستند. اروپائیان به منظور گسترش حریم خود از عضویت تركیه استقبال كردند و تركیه نیز كه هر قراردادی را كه نشانه ای از اروپایی بودن داشته باشد با اشتیاق قبول می كند فورا پایگاه های ناتو را در خود جای داد. آلمان غربی پس از یك تغییر حكومتی در سال ۱۹۵۵ و اسپانیا بعد از یك سال معطلی در ۱۹۸۲ عضو ناتو شدند. 

در ۱۹۹۹ لهستان، مجارستان و چك واسلواكی نیز به عضویت پیمان آتلانتیك درآمدند و در سال ۲۰۰۴ بلغارستان، استونی، لتونی، لیتوانی، رومانی، اسلواكی و اسلوونی نیز به درون ناتو كشیده شدند. اكنون كشورهای دیگری كه حتی خارج از اروپا هستند نیز متقاضی پیوستن به این سازمان نظامی هستند. 

ابرقدرت ها
فرانسه كه خود را ابرقدرت قاره اروپا می شمارد در سال ۱۹۶۷ و بعد از به آب انداختن زیردریایی اتمی خویش از قرارداد نظامی ناتو خارج شد و تا سال ۹۳ تنها به صورت عضو سیاسی آن باقی ماند. مهمترین ماده پیمان ناتو این است كه حمله به یكی از كشورهای عضو به مثابه حمله به سایر كشورها تلقی می شود و آنها مجاز هستند هر مقابله ای را كه تشخیص می دهند اجرا كنند. 

البته در این ماده الزام خاصی در نظر گرفته نشده است و كشورها می توانند از ورود به جنگ خودداری كنند. اولین سرفرمانده ناتو كه در دسامبر ۱۹۵۰ تعیین شد ژنرال آیزنهاور بود كه فرانسوی ها به محض ورود به پاریس علیه او تظاهرات كردند.
 
اگرچه وی در بازگشت به نزد ترومن و صحبت در كنگره آمریكا، دولت را تشویق به مسابقه نظامی و تسلیحاتی بیشتر كرد.از ابتدای تشكیل این اتحادیه نظامی در مانورها و عملیات ها، ژنرال های آمریكایی فرماندهی را برعهده می گیرند و در عین همكاری نظر خود را اجرا می كنند.

این برتری جویی موجب نارضایتی نظامیان دیگر كشورها شده است كه در جریان جنگ با یوگسلاوی به صراحت آن را بازگو كردند. نقش ارتش آمریكا و متحدش انگلیس در ناتو بسیار تعیین كننده است و این پیمان گاهی به اجرای خواسته های واشینگتن متهم می شود. 

زنجیر سه حلقه
ناتو، سنتو و سیتو سه پیمان نظامی بودند كه بنا بود شوروی و اقمارش را محاصره كنند. در سال ۱۹۵۴ نیوزلند، استرالیا، تایلند، فیلیپین، پاكستان، انگلیس، فرانسه و آمریكا در مانیل پیمان دفاع جمعی آسیای جنوب شرقی معروف به پیمان سیتو را امضا كردند كه مركز آن بانكوك تعیین شد.این دولت ها متعهد شدند در برابر تجاوز خارجی یا خرابكاری داخلی دست به اقدام جمعی بزنند. 

این معاهده بخش اقتصادی نیز داشت كه از همان زمان آغاز كمرنگ بود. پاكستان در سال ۱۹۷۲ از پیمان خارج شد و پس از پایان جنگ سرد سیتو منحل شد. سنتو حلقه اتصال دهنده ناتو و سیتو بود كه آمریكا بر آن نظارت داشت و به اعضای آن كمك نظامی می داد. با وقوع انقلاب اسلامی، ایران و بعد از آن پاكستان و تركیه از پیمان خارج شدند. 

سنتو نیز اكنون منحل شده است. پیش بینی می شد ناتو نیز پس از نابودی دشمنی كه به خاطر آن شكل گرفته بود بی اثر شده یا تغییر شكل دهد ولی این اتحادیه كه عملا در دوران جنگ سرد نبرد واقعی را تجربه نكرده بود پس از پایان آن دست به عملیات های نظامی زد. 

جنگ بالكان
در سال ۱۹۹۸ یوگسلاوی به رهبری میلوشویچ ۱۴ هزار نیروی نظامی به كوزوو، یكی از مناطق خودمختار هم مرز با خود، اعزام كرد. ناتو به یوگسلاوی اخطار داد تا ظرف شش ماه از كوزوو خارج شود.میلوشویچ كه تابه حال بی اثر بودن اقدامات بین المللی را در جنگ های قبلی، به عنوان مثال بوسنی و هرزگوین دیده بود، اخطار را چندان جدی نگرفت و در ۲۴ مارس ۱۹۹۹ ناتو در پنجاهمین سالگرد خود به كشوری كه اعضای آن را مورد حمله یا تهدید نظامی قرار نداده بود حمله كرد. 

در مدت كوتاهی پس از حمله هوایی زیرساخت های یوگسلاوی آسیب جدی دید. عملكرد جنگی ناتو كه پیش از آن به صورت مانور و تهدید نشان داده شده بود بر جهان تاثیر گذاشت. قسمت عمده نیروهای مهاجم ارتش آمریكا بودند كه بی محابا بلگراد را مورد حمله قرار دادند چنانكه در یك شلیك اشتباه سفارت چین با موشك هدف قرار گرفت و ۱۲ تن از كاركنان آن كشته شدند.

ناتو در این جنگ مانند ارتش یك كشور متخاصم و نه به روش معمول نیروهای بین المللی عمل كرد كه البته با جنایات جنگی صرب ها از دید افكار عمومی این عمل توجیه شده بود. ۴ ماه بعد بین كشور یوگسلاوی و پیمان ناتو آتش بس اعلام شد. 

در خاورمیانه
در اوت ۲۰۰۳ شش هزار كیلومتر دورتر از اقیانوس اطلس، ناتو مسئولیت پاسداری از صلح را در افغانستان به عهده گرفت كه نخستین فعالیت نظامی آن در خارج از اروپا است. به استثنای استقرار نیروهای آن در تركیه در ۱۱ فوریه ۲۰۰۵ قسمتی از نیروهای ناتو به شهر هرات در غرب افغانستان و نزدیكی ایران منتقل شدند. 

جالب اینجا است كه سربازان لیتوانیایی كه در سال ۱۹۸۰ با پرچم شوروی به افغانستان رفته بودند این بار با پرچم ناتو وارد آن كشور شدند.در ۲۳ آوریل ۲۰۰۶ كنفرانس ناتو در یكی از كشورهای عضو شوروی سابق كه اكنون به پیمان پیوسته است تشكیل شد و با روسیه قراردادی امضا كرد كه در صورت لزوم بتواند از خاك آن برای عبور نیروها استفاده كند.

ناتو برخلاف نظریه هایی كه انحلال آن را پیش بینی می كردند باقی مانده و بر پیمان های منطقه ای دیگر نظیر معاهده نوپای شانگهای تاثیر گذاشته است و اكنون پرچم آبی رنگ آن با ستاره چهار پر مانند پرچم نیروهای نظامی یك كشور انگاشته می شود. 
_{^{آرشیو روزنامه شرق}}