ناز و نیاز ریاض – واشنگتن

رابطه آمریکا و عربستان سعودی از پایدارترین روابط سیاسی در نظام بین‌الملل معاصراست که در طول هشت دهه همچنان به قوت خود باقی است. هرچند که در مقاطعی همچون هفته‌هاي اخیر سبب بروز نگرانی به‌خصوص از سوی عربستان شده و به اختلاف نظر با واشنگتن بر سر دسته‌اي از موضوعات منطقه‌اي دامن زده است.

در این میان موضوعاتی که موجبات دلخوری ریاض را فراهم آورده و این کشور را به ترک کرسی غیردائم شورای امنیت ترغیب نموده است، به ماهیت تحولات بهار عربی و به موضوعاتی چون مصر، سوریه و ایران برمی‌گردد که از دید مقامات سعودی، قاطعیت و شفافیت آمریکایی‌ها را در پی نداشته است. گفته‌هاي بندر بن سلطان بن عبدالعزیز ريیس شوراي امنيت ملي عربستان هم مزید بر علت گردیده و موجب شده تا دولت سعودی مساله ارزیابی مجدد در روابط با آمریکا را مطرح کند.

در این میان، وزیر امور خارجه آمریکا در تلاش برای تقویت روابط دیپلماتیک بین واشنگتن و ریاض به عربستان سفر کرد. جان کری، یکشنبه شب برای گفت‌وگو با ملک عبدالله، پادشاه عربستان وارد ریاض شد. وزارت امور خارجه‌ آمریکا هفته گذشته سفر یک روزه او به عربستان را تلاشی برای «تایید ماهیت استراتژیک روابط آمریکا و عربستان» خواند.

جی کارنی، سخنگوی کاخ سفید نیز در این باره گفت: «ما تلاش مي‌کنیم تا اختلافاتمان را با شرکای عربستانی حل کنیم. حفظ رابطه با آنها هم از لحاظ اقتصادی و هم از لحاظ امنیت ملی برای ما بسیار مهم است.»

ناظران بر این اعتقادند که اکنون اوباما تلاش دارد تا این وضعیت را آرام کند و برای همین کری را به عربستان فرستاده است. قرار است کری در این سفر به طرف عربستانی بگوید که آمریکا همانند سابق بر تعهدات جدید دیپلماتیک خود در قبال سوریه، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و پرونده هسته‌اي ایران پایبند است.

جان کری که روز یکشنبه و پیش از سفر به عربستان به مصر رفته بود، در قاهره گفت که دولت باراک اوباما، رییس‌جمهور آمریکا به «روابط دفاعی گسترده» در خاورمیانه متعهد است. به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، کری در جمع خبرنگاران گفت: «آمریکا از دوستان و متحدانش دفاع خواهد کرد. ما اجازه نمی‌دهیم آن کشورها از بیرون هدف حمله قرار بگیرند. ما در کنارشان خواهیم ماند.»

در همین راستا خبرگزاری ایسنا به نقل از صدای آمریکا گزارش داد که عربستان ابراز نگرانی کرده است که مذاکرات صلح پیشنهادی درباره‌ سوریه که تحت حمایت واشنگتن قرار دارد، موجب شود که دولت سوریه که تحت حمایت ایران قرار دارد در دمشق در قدرت باقی بماند. مقامات عربستان علاوه بر آن از اقدامات دیپلماتیک آمریکا در قبال رقیب ایرانی این کشور که اخیرا انجام گرفته است، ابراز نگرانی کرده‌اند.

جان کری، در همان روزهای اول که ریاض تصمیم‌هاي جنجالي را اتخاذ کرده بود، اظهاراتی را برای آرام کردن عربستانی‌ها بیان كرده بود و به آنها هشدار داده بود که از کرسی شورای امنیت برای رسیدن به اهداف سیاسی شان استفاده نکنند. ديپلماسي ايراني در گزارشي تحليلي آورده است: «یکی از دلایل رد کردن عضویت در شورای امنیت از سوي سعودي‌ها ناراحتی شدیدشان از تماس تلفنی اوباما و روحانی در 27 سپتامبر گذشته بود. به اعتقاد آنها این تماس تلفنی به ایران کمک کرد که بتواند بر پیشبرد طرح منطقه‌اي خود که مي‌تواند تهدیدی برای طرح‌هاي امنیتی عربستان باشد، بیش از پیش حساب کرده و حضور خود در سوریه، لبنان، یمن، عراق و بحرین را تثبیت کند.»

با این حال مشخص است که هدف اصلی سفر وزیر امور خارجه آمریکا به عربستان دلجویی از مقامات
آل سعود و تاکید بر روابط در هم تنیده سیاسی، اقتصادی و نظامی است. به گزارش روزنامه العرب، چاپ لندن، کارشناسان هدف کری از این سفر را بازگرداندن اعتماد از دست رفته به بارزترین شریک آمریکا در منطقه و اصلاح آن چه عربستانی‌ها تخریب روابط توسط اوباما توصیف کرده‌اند، مي‌دانند. در عین حال عربستانی‌ها مي‌گویند که پذیرفتن خلع سلاح شیميایی سوریه توسط آمریکا در مقابل خودداری از حمله نظامی به این کشور عاملی برای تخریب روابط واشنگتن با جهان عرب محسوب مي‌شود.

در کنفرانس دوستان سوریه که سه‌شنبه گذشته در لندن برگزار شد، جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا بر کنار رفتن اسد از قدرت برای موفقیت دوره انتقالی در سوریه تاکید کرده بود، این دقیقا اظهاراتی بود که سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان نیز درباره بشار اسد در پاریس بیان داشته بود.

از این رو تحلیلگران سیاسی معتقدند که به دلیل انتقادهای داخلی در آمریکا، واشنگتن از مواضع اخیر خود در جهت کاهش جایگاه منطقه‌اي عربستان دست کشیده است. موضوعی که به ویژه از جانب شرکا و شرکت‌هاي بزرگ اقتصادی که با عربستانی‌ها ارتباطات تنگاتنگ دارند، مورد انتقاد قرار گرفته است. آنها همچنین معتقدند که بی‌توجهی به عربستان باعث مي‌شود تا دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز ضرر ببینند.

از تاسیس دولت سوم سعودی در سال 1932 و به‌خصوص بعد از جنگ جهانی دوم تا امروز، فارغ از مقاطعی، روابط عربستان با ایالات متحده همواره روابطی استراتژیک و بر مبنای الگوهایی چون ائتلاف با هژمون، همکار استراتژیک و متحد راهبردی تعریف شده است. روابطی که در آن نفت مابه ازای امنیت را به دنبال داشته و عربستان توانسته است ضمن تامین نیازهای مالی و امنیتی خود به متعادل کردن متغیرهای مداخله گر در نظام منطقه‌اي خاورمیانه که برای آمریکا اهمیت دارد، بپردازد. موازنه‌اي که در طول هشت دهه در راهبرد امنیت ملی آمریکا جایگاه ویژه‌اي داشته است.

اما در این میان ريیس سازمان امنیت عربستان، امیر بندر بن سلطان هشدار داده که کشورش درصدد بازنگري در روابطش با ایالات متحده است. علاوه بر آن عربستان تلاش دارد تا توجه خود را به دیگر کشورهای موثر در اقتصاد جهانی مثل چین نیز معطوف کند. در همین راستا قرار است به زودی ريیس‌جمهوری چین به ریاض سفر کند و با مقام‌هاي ارشد این کشور دیدار و گفت وگو داشته باشد.
با توجه به اهمیت این موضوعات در راهبرد امنیت ملی عربستان، واضح است که ریاض به‌ویژه با توجه به محدودیت‌هاي کارکردی در انتقال قدرت به نسل سوم، نگرانی‌هاي بالقوه جدی‌اي از گسست و شکاف در رابطه با آمریکا دارد و این نگرانی بخصوص در حمایت نكردن آمریکا از مصر در جریان خیزش‌هاي عربی واقعیت پیدا كرد.

بنابراین مي‌توان گفت که اگر شرایط منطقه‌اي مساعد بحران‌هاي بعدی باشد و توانایی مدیریت متغیرهای مداخله‌گر در روابط دو کشور وجود نداشته باشد و سطح همکاری‌هاي راهبردی محدود شود، باید گفت که در روابط عربستان و آمریکا گسست ایجاد خواهد شد و بر نگرانی‌هاي عربستان دامن خواهد زد. بنابراین نیاز متقابل دو دولت به یکدیگر تابعی از شرایط محیطی و تصورات ادراکی است که مي‌تواند بر غلبه یافتن یکی از الگوهای همگرایی و واگرایی بر دیگری تاثیرگذار باشد. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که سعودی‌ها حاضر نیستند که روابط ويژه خود با ایالات متحده را بر سر چنین موضوعاتی که امکان مصالحه در آنها وجود دارد به خطر بیندازند. تنها زمانی مي‌توان شاهد واکنش قاطع سعودی‌ها بود که امکان مصالحه وجود نداشته باشد و عربستان مجبور به انتخاب‌هاي صریح شود. به‌ویژه اگر محیط سیاسی جدید خاورمیانه آرایش جدیدی از حیث یارگیری‌هاي سیاسی به خود بگيرد.