پیامدهای جنگ غزه در جهان عرب

فرارو- روزنامه اينترنشنال هرالد تريبيون در شماره اخیر خود به بررسی تاثیرات جنگ غزه در جهان عرب پرداخته است. این روزنامه می نویسد:

روز پنجشنبه گذشته كه تقریبا سه هفته از جنگ اسراییل علیه حماس گذشته بود، خبرنگاران در بیروت جمع شدند تا بپرسند كه آیا رییس جمهور لبنان در نشست سران عرب برای رسیدگی به این مسئله شركت خواهد كرد یا خیر.

جوابی كه از سوی طارق میتری وزیر اطلاعات لبنان ارائه شد به این صورت بود كه لبنان در تصمیم گیری برای حضور در این نشست از "اجماع اعراب" پیروی می كند.

هیچ كس نخندید ولی این اظهار نظر می توانست یك شوخی تلخ باشد. رهبران عرب در مورد این كه چگونه با این بحران كه 1100 كشته در غزه بر جای گذاشته برخورد كنند، به طور فلج كننده ای متفرق باقی ماندند.

در آخر میشل سلیمان رییس جمهور لبنان در نشست دوحه در روز جمعه حضور یافت. ولی رهبران سه كشور از مهم ترین كشورهای عربی یعنی مصر و اردن و عربستان سعودی از حضور در این نشست خودداری كردند و بنابراین این نشست در رده نشست سران اتحادیه قرار نگرفت و تنها تأكیدی بود بر تفرقه های موجود در منطقه.

عمرو موسی دبیر كل اتحادیه عرب در یك كنفرانس مطبوعاتی در سخنان غیر معمولی گفت "كشتی در حال غرق شدن است. من در مورد موضع كشورهای عربی بسیار ناامید شده ام."

رامی خوری مدیر "مؤسسه خط مشی عمومی عصام فارس" در بیروت گفت ناتوانی دولت های عرب در اتخاذ اقدامی جمعی یا قطعی در مورد غزه در دو گرایش اصلی ریشه دارد. بیشتر رژیم های عربی از جنبش های اسلام گرایی چون حماس كه بیشترین تهدید برای مشروعیت آنها است، وحشت دارند. بسیاری از جمله مصر و اردن با چالش هایی در داخل كشور از سوی اخوان المسلمین ، پدر عقیدتی حماس، مواجه هستند. اكثر رهبران عرب نیز نسبت به تحریك ایالات متحده و اسراییل كه مصر و اردن با آن پیمان صلح دارند، بی میل هستند.

به دلایل فوق، مصر و عربستان سعودی از تأیید نشست اتحادیه عرب خودداری كرده اند. آنها نمی خواهند توسط كسانی مانند بشار اسد، رییس جمهور سوریه كه همانند متحدان ایرانی اش در میان مردم عرب به خاطر حمایت از حماس و حملات لفظی علیه بی ارادگی دیگر رهبران عرب ، امتیاز گرفته است، آشفته خاطر شوند.

روز جمعه اسد در نشست دوحه در حملات خود یك قدم جلوتر رفت و پیشنهاد عربستان را برای صلح با اسراییل به عنوان طرحی "از قبل مرده" مورد استهزاء قرار داد و خواستار بسته شدن تمامی سفارت خانه های اسراییل در كشورهای عربی شد. بلافاصله پس از سخنان وی، قطر و موریتانی اعلام كردند روابط اقتصادی و دیپلماتیك خود را با اسراییل قطع می كنند كه این نشانه دیگری بود از این كه كشورهایی مانند مصر ، اردن و عربستان سعودی كه از رویكرد دیپلماتیك با اسراییل حمایت می كنند، در صورتی كه خشونت به زودی قطع نشود، منزوی خواهند شد.

حمله اسد همچنین یادآور این امر بود كه زود رنجی همیشگی سیاستمداران عرب چیزی بیش از مخالفت های سیاسی و مذهبی است. اختلافات سوریه با عربستان سعودی كه در روابط سوریه با ایران و نقش مورد ظن دمشق در ترور سال 2005 در لبنان ریشه دارد، به خاطر عداوت شخصی بین شاه سعودی و اسد شدت یافته است. دو سال پیش اسد به طور علنی به شاه عربستان توهین كرد و احتمال دارد این عداوت به خاطر اتهامات شدید در طی چند هفته گذشته، بدتر شود. 

حتی در مواقعی كه دو كشور دارای ایدئولوژی و سیاست مشترك هستند، اختلافات شخصی بین رهبران گاهی اوقات موجب حفظ شكاف موجود شده است. چندین دهه بود كه رهبران بعثی بر سوریه و عراق حكومت می كردند و رقابت بین صدام حسین و حافظ اسد موجب بروز تفرقه شدید بین كشورهای آنها شده بود.

هلال خاشان، استاد علوم سیاسی دانشگاه آمریكایی در بیروت در این باره می گوید: یكی از مشكلات در سیاست اعراب این است كه همچنان جنبه قبیله ای و شخصی دارد و به همین دلیل است كه اعراب نمی توانند در باره هیچ چیز با هم به توافق برسند.

با این وجود تنش های كنونی بین اعراب فقط در مورد غزه، یا روابط با غرب ، یا حتی مباحثات شخصی نیست. بسیاری از رهبران عرب معتقدند كه ایران می خواهد قدرت مسلط در خاورمیانه شود و دارد از مسئله فلسطین برای تخریب رقبای خود از طریق حماس استفاده می كند.

احتمالا تهدید سیاسی وسیع علیه دولت های میانه رو طرفدار غرب مهم تر از دلواپسی هایی است كه بر اثر دین سالاری ایران و افزایش قدرت ملی آن ایجاد می شود. بالاخره، ایران به قدرت گرفتن یك جنبش اسلام گرای سنی یعنی حماس و یك جنبش اسلام گرای شیعی یعنی حزب اله كمك كرده است و این دو جنبش با یكدیگر می توانند ادعای پیروی مردمی در سراسر دنیای عرب را داشته باشند.

از نظر بسیاری در هر دو طرف خط تقسیم بین اعراب، جنگ غزه به عنوان نوعی تكرار جنگ 2006 بین اسراییل و حزب اله بود. . . . این چنگ موجب تقویت سیاسی حزب اله شد و اكنون به نظر می رسد كه این گروه احتمالا در انتخابات پارلمانی آینده اكثریت كرسی ها را به خود اختصاص دهد. بسیاری از مردم در لبنان می ترسند كه جنگ غزه می تواند قدرت جدید مشابهی را برای حماس به همراه داشته باشد حتی اگر این جنگ صدمه سیاسی به دشمنان لبنان در جهان عرب وارد آورد.

ساركیس نائوم، كه برای روزنامه بیروتی النهار مقاله می نویسد معتقد است: احتمال دارد مدتی طول بكشد ولی حماس ساحل غربی را تصرف خواهد كرد. او می افزاید: این امر حامیان حماس یعنی سوریه و ایران را در موقعیتی بسیار قوی تر در برابر دیگر كشورهای عربی قرار می دهد. همچنین امكان دارد در صورتی كه باراك اوباما پیشنهاد خود را مبنی بر گفت وگوی مستقیم با سوریه و ایران دنبال كند، آنها را در موقعیت قوی تری در برابر ایالات متحده قرار دهد.

برخی از اعراب متمایل به غرب می ترسند كه لبنان با تركیب آشفته جناحی آن می تواند شاخصی باشد از این كه دنیای گسترده تر عرب به كجا می رود. میشل سلیمان رییس جمهور لبنان تلاش كرده است یك مسیر بی طرف را بین دو اردوگاه اصلی كشور هدایت كند كه یكی متحد غرب است و دیگری متحد ایران. ولی تلاش هایش برای پیدا كردن یك "اجماع عربی" مشكل تر و مشكل تر شده است.

روز پنجشنبه حزب اله تظاهرات خیابانی به راه انداخت به طوری كه گویی می خواست به سلیمان یادآوری كند كه چه كسی در لبنان قدرت را در دست دارد. سلیمان هم پیام را دریافت كرد. سوار هواپیما شد و در كنار رییس جمهور سوریه و رهبر شاخه سیاسی حماس به دوحه رفت.