حرکت به سوی دانشگاه نسل سوم

ولی الله جعفری؛ بعد از مدت‌ها کش و قوس بین مجلس و دولت در خصوص انتخاب فرد اصلح برای تصدی وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری، سرانجام قرعه فال به نام آقای دکتر فرهادی زده شد و مجلس شورای اسلامی با رأی قابل توجهی، سکانداری آموزش عالی کشور را به شخص مجربی که در کارنامه خویش صدارت وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری و بهداشت و درمان و هلال احمر کشور را در ادوار مختلف داشت و در هر برهه به دور از هرگونه نگرش‌های سیاسی با بهره‌گیری از توان و ظرفیت نیروهای خلاق و خوش‌فکر به سهم خویش منشأ اثرات مثبتی در عرصه‌های فرهنگ و بهداشت بود، واگذار کرد.
 
چنین انتخاب مبارک و میمون با تغییرات منطقی تعداد محدودی از مدیران حوزه ستادی در عین حال تاثیرگذار و رؤسای برخی از مراکز علمی و تبیین خط مشی‌ها آن دستگاه مهم، موجب امیدواری اصحاب علم و معرفت گردید.

این امیدواری زمانی به اوج خود رسید که وزیر جدید، مطالب مهمی را پیرامون دانشگاه نسل سوم و کارآفرین مطرح و خاطرنشان کرد که برای حصول به اهداف عالیه نظام در دستیابی به بحث خودکفایی و کاهش بیکاری در جامعه به خصوص در بین فارغ‌التحصیلان مراکز آموزش عالی می‌بایست شیوه‌های مرسوم و متداول آموزش که اغلب ناظر بر ارتقای محفوظات است، تغییر یابد.

مطابق این نگرش، برنامه‌ریزان نگاه خود را به سمت و سویی معطوف می‌دارند که کشورهای پیشرفته در گذشته ضرورت پرداختن به آن را احساس کردند و بی‌درنگ به طرف آن حرکت و بر اساس آن آموزش‌های عالی را تنظیم کردند و در ‌‌نهایت با تربیت نیروهای ماهر در زمینه‌های مختلف شاهد به بار نشستن آن شدند و تاثیرات گسترده آن را در جامعه به نظاره نشستند و حلاوت و شیرینی چنین دگرگونی را چشیدند و بدین سان نسل جدیدی ازدانشگاه‌ها را که نوآور و تحول‌زاست باعنوان دانشگاه‌های نسل سوم به جهان معرفی کردند.

دانشگاه نسل سوم دانشگاهی است که در آن تنها به دانش‌افزایی صرف و تدوین مقالات پراخته نمی‌شود بلکه آموزش‌های نظری و پژوهش‌ها رنگ عملی به خود می‌گیرد و به تولید منتج می‌شود و نیاز جامعه را مرتفع می‌سازد و موجب رشد و پویایی می‌گردد.

هرچند شالوده چنین نگرشی در آموزه‌های دینی و اعتقادی دین مبین اسلام قابل ملاحظه است به طوری که از منظر دین، ایمانی مورد پذیرش است که ضمن برخورداری از پشتوانه نظری، در عمل نیز تبلور داشته و آثار مثبت آن در رفتار ملموس باشد. اگر با بومی‌سازی این تعریف برای دانشگاه‌ها درصدد انتخاب دانشگاه از نظر مقبولیت براییم، دانشگاه‌های عمل‌گرا به هدف نزدیک خواهند بود.

کشور ما در حال حاضر به دانشگاهی نیاز دارد که در کنار آموزش‌های نظری زمینه و بستر مناسب تولید و اشتغال‌زایی را نیز همراه داشته باشد و علاوه بر آن می‌بایست واجد فضایی باشد که در آن، کار و تلاش عبادت تلقی شود و تقابلی با علم و دانش مصطلح نداشته باشد. اگرچنین شرایطی فراهم شود فارغ التحصیلان مراکز آموزشی، دیگر به فکر کار دولتی با حقوق اندک نخواهند بود بلکه خودشان محور تولید خواهند بود و با ایجاد کارگاه‌های تولیدی، شرایط مناسب کار و تولید رابرای خود و دیگران رقم خواهند زد و به جای سربار دولت بودن، بازوی آن محسوب خواهند شد و این چنین با سپری شدن زمان لازم، مشکل بیکاری جامعه حل خواهد شد.

مطالعه در شیوه پیشرفت کشورهای توسعه یافته و پیشرفته این اطلاعات را به ما خواهد داد که چنین حرکتی در آن جوامع دنبال شده و سرانجام به نتیجه مفید و ارزشمند منتهی شده است و شرایط فعلی کشور ما نیز اهمیت پرداختن به چنین امری را مضاعف می‌نماید و توجه ویژه وزیر منتخب به این مقوله، ضرورت امر را دوچندان می‌نماید.

گفتنی است از چندسال پیش هم چنین تفکری در وزارت علوم جوانه زده بود و تبدیل علم به عمل احساس و برای تغییر در آموزش‌های متداول و مرسوم، گام‌های آغازین در دانشگاه فنی و حرفه‌ای برداشته شده بود.

دانشگاه فنی و حرفه‌ای دانشگاهی است که همه ساله دانشجویان خود را از بین فارغ التحصیلان هنرستان‌های کشور با آزمون سراسری پذیرش می‌کند و آموخته‌های مهارتی آن‌ها را در دوره دو ساله کاردانی کامل می‌کند و نیروهای ماهر آچار به دست با لحاظ نیازهای منطقه‌ای و بومی تحویل جامعه می‌دهد.

فارغ التحصیلان آموزشکده‌های فنی وحرفه‌ای متفاوت از فارغ التحصیلان دانشگاههاست چرا که در هنرستانها بیشتر کلاسهای درس آن‌ها در کارگاههای عملی تشکیل می‌شود و ادامه مهارت آموزی این قبیل افراد با تعمیق آموخته‌ها در آموزشکده‌ها دنبال می‌شود و در ‌‌نهایت خروجی این سیستم تکنسین‌هایی شناخته می‌شوند که به کار و تولید در جامعه مبادرت می‌کنند.

با این رویکرد، برنامه ریزان دانشگاه فنی و حرفه‌ای تلاش خود را برای تدوین طرح‌های نو و خلاق معطوف کردند تا به نیازهای فعلی جامعه پاسخگو باشند. و بدین ترتیب از سال ۹۰ این حرکت آغازشد و مقدمه اجرای طرح‌های متفاوت در دانشگاه فنی و حرفه‌ای کلید خورد.

مطالعات اولیه با سرعت بیشتر انجام شد و طرح‌ها یکی پس از دیگری مهیا گردید یکی از این طرح‌ها که از یک سو اوقات فراغت دانشجویان را پرمی کرد و از طرف دیگر مولد بود تحت عنوان طرح «طرح آموزش عالی تولید محور» مطرح گردید که بر اساس آن هم به دانشجویان مراکز فنی حرفه‌ای کمک هزینه تحصیلی اعطا می‌شد و یک حرکت بی‌سابقه در کشور که نه تنها پولی از دانشجویان دریافت نمی‌شد بلکه به دانشجویان کمک هزینه هم پرداخت می‌شد و علاوه بر آن، این شیوه هزینه‌ای هم به دولت تحمیل نمی‌کرد چون آموزش‌ها به گونه‌ای طراحی شده بود که بخش عمده وقت دانشجویان در کارگاه‌های تولیدی وابسته سپری می‌شد و در محیط‌های عملی، آموزش مهارت‌ها تعمیق پیدا می‌کرد و این گونه دانشجو نیز نقش بسزایی در کسب مهارت و تولید ایفا می‌کرد.

زمان اجرای ابتدایی این طرح سال تحصیلی 94- ۱۳۹۳ پیش‌بینی شده بود که در آغاز حدود ۵۰۰۰ نفر دانشجو را تحت پوشش قرار می‌داد که از طریق آزمون وارد مراکز می‌شدند و از آموزش‌های عملی مولد بهره می‌بردند و کمک هزینه تحصیلی نیز دریافت می‌کردند.

یکی دیگر از طرح‌هایی که مکمل طرح قبلی است و از هرز رفتن نیروی ماهر جلوگیری می‌کرد طرحی بود که فارغ‌التحصیلان پسر مراکز تابعه دانشگاه فنی و حرفه‌ای خدمت سربازی خودشان را در قالب «سپاه تولید» در کارگاه‌های تولیدی سپری می‌کردند و آموخته‌ها و مهارت‌های خود را در محیط عملی عمق می‌بخشیدند.

طرح حمایت از تربیت تکنسین از دیگر طرح‌هایی بود که در این دانشگاه طراحی شد و شالوده آن این بود که مدرک تحصیلی فارغ‌التحصیلان معادل پروانه کسب آن‌ها شناخته می‌شد و فارغ‌التحصیلان مراکز تابعه این دانشگاه می‌توانستند به راحتی در جامعه به اشتغال مبادرت نمایند.

آموزش‌های تقاضامحور با پذیرش سفارش از کارخانجات مختلف برای تامین قطعات مورد نیاز آن‌ها از دیگر طرح‌هایی بود که زمینه اجرای آن‌ها فراهم شده و مراکز با شرکت‌های معتبر کشور برای تامین قطعات مورد نیاز توافق نامه امضا کرده بودند.

طرح اعطای کرسی تدریس به کارآفرینان موفق کشور از جمله طرح‌هایی بود که تجارب عملی و ارزشمند آن‌ها را به کلاس درس می‌آورد و دانشجویان را برای موفق شدن امیدوار می‌کرد برای اجرا آماده بود.

راه‌اندازی تعاونی‌های دانشجویی برای حمایت‌های مالی از دانشجویان از جمله طرح‌های ارزشمندی بود که ساز و کارهای اجرایی آن شناسایی و برای بهره‌مندی دانشجویان به مراکز تابعه ابلاغ شده بود و طرح‌های متعدد دیگری که با عنایت به وجود ۱۷۰ آموزشکده و دانشکده این دانشگاه در سراسر کشور و ۱۲۰۰ کارگاه و آزمایشگاه بزرگ با تجهیزات کم نظیر برای تحول در آموزش‌های تکمیلی بستر مناسبی برای تامین نیروهای آچار به دست شناخته می‌شد که زمینه‌های آن فراهم شده بود و برخی از طرح‌ها تصویب و بعضی دیگر برای همین منظور به مراجع و مسؤلین تحویل شده بود که می‌رفت زمینه‌ساز تحول عظیمی در عرصه علم، کار و تولید باشد ولی با تغییر مدیریت‌ها و نگاه متفاوت به بحث مطروحه، طرح‌های مورد بحث را مسکوت گذاشت و دنبال نشد.

حال علاقه‌مندان به اعتلای کشور امیدوارند تا وزیر جدید زمینه‌های احیای این طرح‌ها را فراهم آورند تا جامعه به سمت یک دگرگونی بزرگ در عرصه‌های علمی و تولیدی رهنمون گردد.