در گزارشی در روزنامه تهران امروز، نگرانی‌ها، خسارت‌ها و واقعیت‌هایی که به دنبال زلزله احتمالی در شهر تهران ایجاد خواهد شد بررسی شده است و در نهایت راه حل جلوگیری از خسارت‌های احتمالی بیان شده است.
مشروح مقاله از این قرار است:
اگر مصدومان زيرآوار مانده را ظرف مدت حداكثر 72 ساعت از زير آوار بيرون نياوريم، اميد كمي به زنده ماندشان خواهد بود. لذا خودامدادي مردم پس از وقوع زلزله مي‌تواند بسيار اثربخش باشد. مثلاً در زلزله كوبه ژاپن، نقش نيروهاي مردمي براي نجات زير آوارماندگان بيش از 80 درصد و سهم نيروهاي امدادي در اين مورد كمتر از20درصد بود
تب زلزله هم مثل خيلي چيزهاي ديگر، هرچند وقت يكبار، تمام شهر را فرا مي‌گيرد. تيتر اول روزنامه ها، گزارش‌هاي راديويي و تلويزيوني، شايعات مردمي و... همه و همه حول موضوع زلزله شهر تهران و اينكه زلزله در راه است و اگر بيايد چه و چه مي‌شود و چه نمي‌شود؛ مي‌گردد. عده‌اي معتقدند كه زلزله تهران، قابل كنترل و مهار است؛ اگر مكانيسم‌هاي دفاعي را به موقع و درست به كار گيريم و عده‌اي ديگر بر اين باورند كه با وقوع زلزله در تهران فاجعه‌اي بزرگ رخ خواهد داد.
ريزش ساختمان‌هاي بلند مستقر در كوچه‌هاي تنگ و باريك، آتش‌سوزي‌هاي مهيب ناشي از تخريب تاسيسات، مسدود شدن راه ها، كمبود نيروهاي امدادگر و... كابوسي است كه اين افراد براي زلزله تهران، مي‌بينند. به هر حال براي اينكه هنگام رويارويي با اين واقعيت و بروز زلزله احتمالي، غافلگير نشويم و نيز براي اطلاع از وضعيت فعلي شهر تهران در مقابل بروز زلزله؛ بد نيست تمام وجوه و ابعاد متاثر از زلزله را از زبان متخصصان، كارشناسان و اساتيد اين رشته بخوانيم:
پيش بيني زلزله
صحبت در خصوص زلزله، پيش از هر چيز، توجه انسان را به بحث پيش بيني مي‌كشاند. آيا مي‌توان بازه زماني و مكاني زلزله و بالاخص زلزله تهران را پيش بيني كرد؟
يك عضو هيات علمي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، در پاسخ به اين سوال مي‌گويد: «به‌طور كلي ادعاي پيش‌بيني زلزله، موضوع قابل قبولي نيست. در حال حاضر چه به لحاظ تكنولوژي و چه به لحاظ علمي اين امكان وجود ندارد كه بتوانيم در يك زمان مشخص و در يك نقطه خاص، زلزله را پيش بيني كنيم.»
دكتر «مهرداد مصطفي‌زاده» مي‌افزايد: «البته اين بدان معنا نيست كه ما اين موضوع را رها كنيم، چرا كه در عرصه علمي موارد ناشناخته متعددي وجود دارد كه پاسخ قطعي آنها تاكنون مشخص نگرديده است؛ به هر حال فعاليت و مطالعات علمي در اين خصوص همچنان ادامه دارد.»
همچنين دكتر «مهدي زارع» نيز در خصوص امكان پيش بيني بازه زماني و مكاني زلزله تهران مي‌گويد: «آنچه در تاريخ به ثبت رسيده حاكي از آن است كه از زماني كه تمدن انساني در شمال تهران به وجود آمده، ركورد زلزله مخرب وجود نداشته است. اما از نظر زمين‌شناسي تمامي شواهد دلالت بر فعال بودن اين گسل دارند. نكته مهم در مورد اين گسل آن است كه احتمالا دوره‌هاي بازگشت زلزله‌هاي مهم در گسل‌هاي نزديك تهران طولاني‌تر از آن است كه بشر بتواند ثبت كند. يعني تكرار زلزله‌ها آنقدر زمان برده كه تمدن بشري قادر به ثبت آن نبوده؛ و تئوري‌اي كه مي‌تواند در اين مورد وجود داشته باشد اين است كه طي پنج، شش هزار سال گذشته در اين گسل زلزله‌اي رخ نداده است. معاون پژوهش و فن‌آوري پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله مي‌افزايد: در مورد گسل مشا هم مي‌توان اذعان داشت كه هر 2500 تا 3000 سال يكبار، زلزله‌اي بزرگ در اين منطقه رخ داده است.»
همچنين بر اساس مطالعه‌اي كه در دانشگاه استراسبورگ فرانسه در مورد اين گسل انجام شده، نقطه نقشه‌برداري ايستگاه آبعلي با نقطه رود شور واقع در جاده ساوه با برداشت‌هاي دقيق گراويمتري سنجيده شده؛ كه جمع‌بندي اين مطالعات نشان مي‌داد، فاصله اين دو نقطه سالي يك سانتي متر بالا مي‌رود. براي كساني كه با زمين‌شناسي آشنايي دارند مشخص است كه سالي يك سانتي متر چه رقم بزرگي است. البته اين مجموع برآيند چندين گسل است كه چنين حركتي را سبب مي‌شود ولي در مجموع هر ساله در منطقه جنوب البرز اين تغييرات را داريم.
از مدير شبكه باند پهن و رئيس پژوهشكده زلزله شناسي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله در مورد نقش اين شبكه و تاثير افزايش تعداد ايستگاه‌ها در پيش‌بيني زلزله جويا مي‌شويم؛ وي پاسخ مي‌دهد: «شبكه باند پهن مانند شبكه لرزه‌نگاري، اطلاعات لرزه‌اي را از قسمت‌هاي مختلف كشور جمع آوري مي‌كند و اطلاعات بنيادي را در اختيار مجموعه علمي كشور مي‌گذارد؛ اطلاعاتي از قبيل وقوع آنلاين اتفاق لرزه‌اي در نقطه خاصي از كشور.»
دكتر «انوشيروان انصاري» مي‌افزايد: «اما براي پيش بيني زلزله، اكتفاي صرف به داده‌هاي اين شبكه نمي‌تواند كارساز باشد؛ چون سنسورهاي موجود در اين شبكه طوري طراحي شده‌اند كه براي دريافت اطلاعات لرزه‌اي فقط يك فاكتور را در نظر مي‌گيرند و ديگر عوامل دروني زمين ساختي را مشخص نمي‌كند لذا اگرچه گسترش تعداد ايستگاه‌ها مي‌تواند به پيش بيني زلزله كمك كند، اما اطلاعات آن به تنهايي براي بحث پيش بيني، قابل اتكا نيست.»
وي عملكرد اصلي شبكه باند پهن را، جمع آوري اطلاعات لرزه‌اي از 24 ايستگاه موجود در سراسر كشور و ثبت فعاليت لرزه‌اي كشور دانسته و مي‌گويد: «پس از جمع آوري، اين اطلاعات در مركز پردازش داده ها، مستقر در پژوهشگاه، ارزيابي شده و اطلاعات اوليه مربوط به كانون زمين لرزه‌ها كه اطلاعاتي بنيادي است مشخص مي‌شود.»
زلزله و وضعيت شهر تهران
معاون پژوهش و فن‌آوري پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، در مورد چگونگي وضعيت شهر تهران در مواجهه با زلزله گفت: «وضعيت شهر تهران واقعا پيچيده است. از يك سو، زمين‌لرزه‌هاي مخرب تاريخي در ناحيه شهر ري در زمان چهار سده پيش از ميلاد مسيح و همچنين زلزله‌هاي تاريخي743، 855، 958 شهرري و رخداد زلزله‌هاي مهم 1177 و 1962 ميلادي بوئين زهرا در جنوب دشت قزوين در غرب تهران كه برآورد مي‌شود همگي بزرگايي بيش از هفت ريشتر داشته‌اند، نمايانگر احتمال رخداد زلزله‌هاي مخرب در ناحيه شهري يا در نزديكي گستره شهر تهران است. از سوي ديگر، گسل شمال تهران با جابه جا كردن نهشته‌هاي كواترنر در ناحيه شمالي تهران همراه بوده است و آخرين بررسي‌هاي ديرينه لرزه‌شناسي گوياي لرزه‌زا بودن آن حتي در مدت زمان عهد حاضر- هولوسن – مي‌باشد. همچنين در شمال و جنوب تهران گسل‌هاي فعالي وجود دارند كه به دليل نامشخص بودن زمان وقوع زلزله مخرب قبلي در آنها احتمال فعال شدن اين گسل‌ها بسيار زياد است و از طرف ديگر، موضوع جمعيت شهر تهران است كه حدود 10 درصد جمعيت كشور را به خود اختصاص داده و از 50 سال اخير به بيش از 10 برابر افزايش پيدا كرده، به نحوي كه امروزه جمعيت تهران بزرگ، حدود 13 ميليون نفر برآورد مي‌شود؛ كه اين تعداد جمعيت در ساخت و سازهاي خود به وضعيت گسل‌ها و ضرورت مقاوم سازي ساختمان‌ها توجهي نداشته‌اند.»
دكتر زارع خاطرنشان كرد: «در منطقه شمال شهر تهران در فاصله روستاي كلان در ناحيه پشت درياچه سد لتيان تا جنوب كرج و از آنجا تا ماهدشت و اشتهارد و بويين زهرا در نواري به طول 250 كيلومتر قطعات گسلي بسيار خطرناكي وجود دارند كه بخشي از آنها در سده‌هاي اخير فعال شده و قسمت لرزه‌خيزي برخي ديگر از آنها مشخص نيست. در منطقه جنوب تهران هم چهار گسل مهم ايوانكي، كهريزك و شمال و جنوب ري وجود دارند كه مي‌توانند كانون بروز زمين‌لرزه‌هاي بسيار شديدي باشند. از سوي ديگر، ساخت و ساز در حريم گسل‌هاي فعال در محدوده شهري كرج بزرگ، مارليك و ماهدشت نيز در حال انجام است.»
خصوصيات ژئوتكنيكي شهر تهران
يك عضو ديگر هيات علمي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، خصوصيات ژئوتكنيكي مصالح تشكيل‌دهنده يك ساختگاه را بر مشخصات زمين‌لرزه بسيار اثرگذار دانسته و مي‌گويد: «زمين‌لرزه‌هاي گذشته نشان داده‌اند كه اغلب، خسارت وارده بر سازه‌هايي كه روي خاك‌هاي نرم ساخته شده‌اند به مراتب بيش از سازه‌هاي ساخته شده روي خاك‌هاي سخت است. مطالعات روي جنبش نيرومند زمين به خوبي نشان‌دهنده تغيير دامنه و محتواي فركانسي امواج لرزه‌اي به وسيله آبرفت مي‌باشد.»
دكتر «علي شفيعي» تعيين تاثير شرايط ساختگاهي بر خصوصيات جنبش نيرومند زمين در شهرهاي بزرگ در مناطق مستعد زمين‌لرزه‌هاي شديد را امري ضروري دانسته و مي‌افزايد: «تهران، در كوهپايه‌هاي جنوبي رشته كوه‌هاي البرز واقع شده كه به نوبه خود در منطقه‌اي با شرايط لرزه‌زمين ساختي فعال قرارگرفته است؛ كه براساس طبقه‌بندي آيين‌نامه 2800، تهران به عنوان منطقه‌اي با خطر زمين‌لرزه بسيار زياد طبقه‌بندي مي‌گردد.»
وضعيت ساختمان‌هاي شهر تهران
رئيس پژوهشكده مهندسي سازه، وضعيت ساختمان‌هاي موجود در تهران در مواجهه با يك زلزله احتمالي را اسف بار توصيف كرده و مي‌گويد: «از لحاظ كمي برآوردهايي در زمينه آسيب پذيري ساختمان‌هاي تهران شده است؛ از جمله مطالعه جايكا ( آژانس همكاري‌هاي بين‌المللي ژاپن)، و پژوهشگاه، كه درصد آسيب پذيري ساختمان‌ها با روش‌هاي تقريبي مشخص گرديد و با توجه به آسيب پذيري ساختمان‌هاي مصالح بنايي و اينكه حدود 80 الي 85 درصد ساختمان‌هاي تهران از اين دست مي‌باشند، بسته به شدت زلزله احتمالي تا اين حدود خرابي تخمين زده مي‌شود.»
دكتر «عبدالرضا سروقد مقدم» تدوين دستورالعمل‌هاي مقاوم سازي ساختمان‌هاي معمولي توسط مراكز تحقيقاتي زلزله در كشور را از جمله راه‌هاي موثر براي مقاوم سازي ساختمان‌ها در تهران دانسته و مي‌افزايد: «اجباري سازي شناسنامه فني لرزه‌اي براي ساختمان‌ها كه توسط مراكز فني – تحقيقاتي ذي‌صلاح تدوين شده باشند، نيز مي‌تواند از جمله اقدامات موثر ديگر براي مقاوم سازي ساختمان‌ها در تهران باشد.»
وضعيت مديريت بحران شهر تهران
رئيس پژوهشكده مديريت بحران و خطرپذيري، مفهوم مديريت بحران را بسيار گسترده خوانده و شامل يك رشته مراحل مختلف، از پيشگيري و كاهش خطرپذيري تا آمادگي مردم و واكنش اضطراري و نيز بازسازي دانست.
دكتر «كامبد اميني حسيني» مي‌افزايد: «مديريت بحران شامل فعاليت مجموعه‌اي از ارگان‌هاي دولتي، نيمه دولتي، غير دولتي و مردم است كه مسئوليت آن در تهران به عهده سازمان مديريت بحران شهر تهران، تحت پوشش شهرداري تهران؛ و در كل كشور به عهده ستاد حوادث و سوانح غيرمترقبه وزارت كشور است.»
دكتر اميني حسيني در خصوص توان و امكانات پيكره مديريت بحران در تهران، هنگام وقوع يك زلزله احتمالي مي‌گويد: «در شهرداري تهران ستادي مركب از نمايندگان نهاد‌هاي مختلف نظير: وزارت كشور، بهداشت و درمان و نيز نيروهاي نظامي و انتظامي نظير: ارتش و سپاه تشكيل شده است كه اين ستاد فرماندهي عمليات را به عهده مي‌گيرد و داراي امكانات مخابراتي و اطلاع رساني است كه در صورت بروز هر زلزله‌اي مي‌تواند هماهنگي و ارتباط لازم را داشته باشد.»
وي مي‌افزايد: «اما وضعيت عملياتي و اجرايي ارگان‌هاي امدادرساني در تهران طور ديگري است. به عنوان مثال، در تهران حداكثر بين 60 تا 70 ايستگاه آتش نشاني وجود دارد؛ تعداد نيروهاي تخصصي آموزش ديده و حتي داوطلب سازمان هلال‌احمر هم محدود است؛ لذا در صورت وقوع يك زلزله بزرگ حتي اگر اطلاع‌رساني هم صورت گيرد، به علت محدوديت نيروها و يا مسدود شدن راه ها، امكان امدادرساني و اطفاي حريق در كل پهنه شهر وجود نخواهد داشت. رئيس پژوهشكده مديريت بحران و خطرپذيري، خاطرنشان مي‌كند: اين مشكل فقط مختص تهران و ايران نيست.»
دكتر كامبد اميني حسيني مي‌گويد: «اگر مصدومان زيرآوار مانده را ظرف مدت حداكثر 72 ساعت از زير آوار بيرون نياوريم، اميد كمي به زنده ماندن‌شان خواهد بود. لذا خودامدادي مردم پس از وقوع زلزله مي‌تواند بسيار اثربخش باشد. مثلا در زلزله كوبه ژاپن، نقش نيروهاي مردمي براي نجات زير آوارماندگان بيش از 80 درصد و سهم نيروهاي امدادي در اين مورد كمتر از20 درصد بود.»
چه بايد كرد؟
و اما راهكارهاي پيشنهادي براي جلوگيري از وقوع فاجعه وكاهش خسارات ناشي از زلزله شامل چه مواردي مي‌تواند باشد؟ دكتر مهدي زارع در اين باره مي‌گويد: «اولين قدم براي كاهش تلفات ناشي از زلزله به نظر بنده جلوگيري از ساخت و ساز بي‌رويه و بدون رعايت اصول در منطقه تهران است. در كشور لرزه خيز ايران فن آوري براي استفاده از ارتباطات ماهواره‌اي و راديويي براي سرعت بخشي دسترسي كارشناسان به اطلاعات، ضروري است چرا كه در اين صورت متخصصان مي‌توانند به شكل كشيك در تمام ساعات شبانه روز اطلاعات را مدل كنند و به صورت احتمالي حدس بزنند رخداد زلزله در كدام مكان و زمان مي‌تواند اتفاق بيفتد و در نهايت اطلاع رساني به مردم سريع‌تر صورت مي‌گيرد. به عقيده من اين روش موثر ترين روش در تسريع اطلاع رساني و جلوگيري از وقوع فجايع انساني ناشي از زلزله است.»
دكتر مهرداد مصطفي‌زاده با بيان اين مطلب كه مراكز استراتژيك موجود در تهران بايد مقاوم سازي شوند؛ مي‌گويد: «تخريب مراكز استراتژيك از قبيل بيمارستان‌ها و كارخانه‌هاي صنعتي متمركز در اطراف تهران، در صورت بروز زلزله، خسارت‌هاي اقتصادي زيادي را بر كشور تحميل خواهد كرد كه چه بسا غيرقابل جبران باشد.»
وي مي‌افزايد: «تقويت تجهيزات و نيروهاي امدادرساني نيز مي‌تواند در كاهش خسارت‌هاي زلزله، نقش مهمي داشته باشد. مديريت واحد، هماهنگي و تعامل معقول ميان سازمان‌هاي درگير در امر سوانح به‌طور يكپارچه، راهكاري اجتناب ناپذير براي مقابله با زلزله و كاهش خسارات آن است.»
مدير گروه شريان‌هاي حياتي پژوهشكده مهندسي سازه، مقاوم سازي سامانه‌هاي موجود را اولين اقدام براي كاهش خطرپذيري شريان‌هاي حياتي موجود در تهران عنوان كرده و مي‌گويد: «بايد هرگونه توسعه در اين سامانه‌ها نيز با رعايت اصول ايمني در برابر زلزله انجام گيرد.»
دكتر «محمود حسيني» آخرين گام در اين راستا را تدوين سناريوهاي زلزله و اقدام به پيش بيني شرايط احتمالي پس از وقوع زلزله در شهر دانسته و مي‌افزايد: «در نهايت پيش بيني نيروهاي انساني متخصص و ابزارهاي مورد نياز براي رويارويي با شرايط بحراني و آماده سازي برنامه‌هاي عملياتي لازم از جمله ضروري ترين راهكار كاهش خطرپذيري شريان‌هاي حياتي در تهران است.»
وي خاطرنشان مي‌كند: «نكته مهمي كه در خصوص شريان‌هاي حياتي مطرح است، آن است كه تمام اين سامانه‌ها در اختيار دولت مي‌باشد و بخش خصوصي نقش چنداني در بهره برداري و نگهداري آنها ندارد.»
عکس | آقای حسن یزدانی آلبوم شما با ابراهیم رئیسی تکمیل است 
ادامه جنجالیهای پرونده فساد؛ محمدحسین میثاقی واقعا پول گرفته است؟ 
قیمت پژو چطور در سه دهه 300 برابر شد (عکس) 
عکس | کامنت جنجالی «احمد خمینی» علیه پرسپولیسیها 
افزایش قیمت محصولات ایرانخودرو رسما کلید خورد 
بهترین کرم مرطوب کننده ارزان قیمت خارجی چند؟ 
