شرایط پیچیده پس از آتش‌بس در غزه

فرارو- اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی حماس در غزه طی بیانیه‌ای اعلام کرد: «مقامات حماس به رسیدن یک توافق آتش‌بس با اسرائیل نزدیک هستند و ما پاسخ خود را به میانجی‌های قطری ارسال کرده‌ایم.»

به گزارش فرارو، عزت الرشق عضو دفتر سیاسی حماس نیز در گفتگو با الجزیره همین موضوع را مطرح کرد و گفت: «جزئیات توافق آتش‌بس در ساعات آینده اعلام خواهد شد. برادران در قطر جزئیات توافق آتش‌بس را اعلام می‌کنند.»

مسئله توافق برای آتش بس کوتاه مدت و بلندمدت در غزه از نخستین روز‌های اغاز جنگ تا کنون، بار‌ها از سوی کشور‌های عرب منطقه، ایران و حتی برخی کشور‌های اروپایی مطرح شده است. اما تا پیش از اظهارات اخیر هنیه، هیچ یک از طرفین درگیر در جنگ، به شکل مستقیم از احتمال شکل گیری قریب الوقوع اتش بس، سخن نگفته بودند.

جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، در یادداشتی در واشنگتن‌پست نوشت: «در راستای تلاش‌ها برای اجرای راه‌حل تشکیل دو کشور فلسطین و اسرائیل پس از شکست حماس، غزه و کرانه باختری باید تحت یک ساختار حاکمیتی واحد و در شکلی احیا شده از تشکیلات خودگردان فلسطین، دوباره یکپارچه‌سازی شوند.» این اظهارات جو بایدن در شرایطی مطرح می‌شود که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، از تمایل این کشور برای نظارت امنیتی بر نوار غزه، پس از خاتمه جنگ خبر داده بود. اما رویکرد کشور‌های عرب به ویژه در قطعنامه‌ای که اخیرا در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب کردند، بر تشکیل دو دولت مستقل اسرائیل و فلسطین متمرکز بود.

بایدن در اظهار نظر دیگری اشاره کرده است: «معتقدم که توافق برای آزادی گروگان‌ها در غزه نزدیک است. اما نمی‌توانم وارد جزئیاتی بیشتر این موضوع شوم.» برخی از رسانه‌های آمریکا نیز مدعی شده اند که ظرف چند روز آینده ممکن است اسرائیل و حماس با تبادل اسرایی که اغلب زنان و کودکان هستند به توافق برسند. روزنامه واشنگتن پست نیز در گزارشی به نقل از یک مقام بلندپایه اسرائیلی که نامش فاش نشده مدعی شده توافقی بین اسرائیل و حماس شده است. موازی با این اخبار شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر اعلام کرد: «برای توافق تبادل اسرا بین اسرائیل و حماس فقط مشکلات کوچک و جزئی باقی مانده‌اند.»

با توجه به این شرایط، پرسش‌هایی مطرح است، از جمله این که توافق بین حماس و اسرائیل موقت خواهد بود یا بلندمدت و در صورت شکل گیری این توافق، کنترل نوار غزه به عهده چه افراد یا گروه‌هایی خواهد بود؟ عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و تحلیلگر سیاسی در گفتگو با فرارو، به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

شکل گیری توافق به نفع فلسطین است

عبدالرضا فرجی راد به فرارو گفت: «توافق احتمالی بین اسرائیل و حماس که این روز‌ها مورد توجه قرار گرفته، یک توافق موقت چند روزه خواهد بود. این امکان وجود دارد که این توافق چند روزه، با توجه به فشار‌های بین المللی که به اسرائیل وارد می‌شود، به یک توافق طولانی مدت تبدیل شود، اما احتمال این موضوع چندان بالا نیست. اگر قرار باشد بگوییم شکل گیری توافق به نفع اسرائیل است یا به نفع فلسطین، به اعتقاد من، به ضرر اسرائیل است، چرا که از یک سو، مردم در غزه از لحاظ غذا و مایحتاج روزمره دیگر از جمله سوخت، تحت فشار قرار دارند و به گفته مقام‌های سازمان ملل، ۲ میلیون و دویست هزار نفر در این منطقه در گرسنگی به سر می‌برند. در نتیجه توافق، دارو، سوخت و غذا به این افراد خواهد رسید. اسرائیل به دنبال این بود که با شروع درگیری در جنوب غزه، ساکنان این منطقه را به سمت گذرگاه رفح در مصر بفرستد و سپس این افراد مجبور شوند از آن جا به صحرای سینا بروند. با این شرایط می‌توان گفت که طرح اسرائیل تا حدودی با صدمات و تاخیر مواجه می‌شود و مشخص نیست که عاقبت این طرح چه خواهد بود.»

وی افزود: «از سوی دیگر، درباره این توافق، در کابینه اسرائیل، اختلاف نظر وجود داشت و صحبت درباره این توافق از یک ماه قبل مطرح بود. بنابراین، این توافق، اختلافات را درون کابینه اسرائیل، افزایش می‌دهد. علاوه بر این‌ها، نیرو‌های جنگنده حماس می‌توانند در سایه این صلح موقت، استراحتی کرده و نفسی بکشند. حتی ممکن است در شرایط آتش بس، امکان جا به جایی سلاح فراهم شود. تمامی این موارد، به نفع اسرائیل نیست. اما پرسش این است که با این شرایط، چرا اسرائیل، توافقی را که به صلاحش نیست پذیرفته است؟ نکته اول همان مسئله افکار عمومی جهانی است که شدیدا ضد اسرائیلی شده است. نکته دوم، فشار دولت ایالات متحده است. اعتبار بایدن و کاخ سفید در سایه این جنگ آسیب‌هایی جدی دیده است. نکته سوم فشار جهان عرب و کشور‌های عربی است که مایلند هر چه سریعتر آتش بس اعلام شود. نکته چهارم فشار خانواده‌های اسرائیلی است که گروگان‌هایی نزد حماس دارند و می‌خواهند با این آتش بس، گروگان‌ها آزاد شوند.»

شرایط پیچیده پس از وقوع آتش بس در منطقه

این استاد ژئوپلیتیک گفت: «قرار است بین ۵۰ تا ۱۰۰ نفر از اسراء، که شامل زنان و کودکان یا غیرنظامیان است، آزاد شوند. هر چند که حماس هم انتظار دارد، تعدادی از زندانیان حماس در اسرائیل، آزاد شوند. همه این‌ها باعث فشار روی اسرائیل است و اسرائیل چاره‌ای به جز پذیرش شرایط ندارد. البته حقیقت این است که ما از شرایط درون غزه اطلاعات صد در صد دقیقی نداریم و باید این احتمال کوچک را هم بدهیم که پیشروی مورد انتظار اسرائیلی‌ها در شمال غزه و رسیدن به جنوب، به اندازه‌ای که می‌خواستند انجام نشد و بنابراین می‌خواهند نیرو‌های خود را بازیابی کنند و تغییراتی در بخش نظامی انجام دهند. می‌توان این احتمال را داد که اگر امتیازی برای اسرائیل وجود دارد، همین موضوع است.»

وی افزود: «این مسئله، بسیار پیچیده است و باید بر اساس شرایط میدان جنگ، پیش برود، اگر اسرائیل موفق شود غزه را پاکسازی کند، با این وضعیت فشار جهانی باید بهانه‌ای بسیار بزرگ پیدا کند. ممکن است اسرائیل در نوار غزه با این توجیه بماند که به لحاظ امنیتی احساس خطر می‌کند. اگر اسرائیل چنین تصمیمی بگیرد، قرار است با جمعیت دو میلیونی آواره‌ای که نه بیمارستان، نه خانه و نه مسکن دارند، چه کند؟ اگر قرار باشد جمعیت مذکور در همان منطقه باقی بماند، احتمال دارد باز هم درگیری‌هایی را در منطقه شاهد باشیم. اگر اسرائیل به دنبال گسیل کردن این جمعیت به سمت مصر و صحرای سینا باشد، وضعیت برای مصر و حتی اروپا و آمریکا بحرانی می‌شود.»

این تحلیلگر امور سیاسی در ادامه گفت: «اگر قرار باشد پناهجویان فلسطینی بر اساس خواست اسرائیل به سمت مصر و اردن حرکت کنند، مشکل ثانویه‌ای رخ می‌دهد. آمریکا و اروپا، متحد مصر و اردن هستند و تمایلی ندارند این کشور‌ها تحت فشار قرار گیرند. آمریکا و اروپا مخالف تصمیم نتانیاهو برای فرستادن فلسطینیان به سمت مصر و اردن هستند. به همین دلیل شرایط پیچیده است و چون اسرائیل این اهداف را دنبال می‌کند، آمریکایی‌ها، این هدف اسرائیل را درک کرده اند و به همین خاطر نیز مدام بر این موضوع تاکید دارند که به سیاست تشکیل دولت مستقل برای فلسطین معتقدند. بایدن نیز در مطلبی برای واشنگتن پست، تاکید کرد که جمعیت ساکن در نوار غزه در همین منطقه باقی می‌مانند و نوار غزه تحویل کرانه غربی رود اردن می‌شود و محمود عباس و تیم او بر غزه مسلط خواهند شد؛ بنابراین مسئله مذکور تبدیل به یک نزاع سیاسی خواهد شد که بعد‌ها شاهد آن خواهیم بود.»

وی افزود: «اگر اسرائیل بر این تصمیم خود اصرار داشته باشد، با توجه به وضعیت بدی که دارد و البته، چون در داخل اسرائیل نیز، محبوبیت وی تا ۲۵ درصد، کاهش یافته، این امکان وجود دارد که آمریکایی‌ها با کمک اروپا فشار وارد کنند و دولت حاکم در تل آویو را به سمت استعفا، سرنگونی یا برگزاری انتخابات زودرس ببرند. هدف از این کار هم مشخص است؛ روی کار آمدن دولتی در اسرائیل که بتواند با غرب کنار آمده و آن‌ها نیز بپذیرند که غزه تحویل کرانه باختری رود اردن شود. با توجه به همه این دلایل، نمی‌توان یک پیش بینی دقیق انجام داد.»